KADINLARDA KISIRLIK NEDEN OLUR? BELİRTİLERİ VE TEDAVİSİ

Kısırlık Nedir?

Kısırlık, en az bir yıl boyunca sık ve korunmasız hamile kalma amaçlı cinsel ilişkiye girerek hamile kalamama durumunda tanımlanır.

Kadınlarda infertilite nedenlerini teşhis etmek zor olabilir. Kısırlık nedenine bağlı olarak birçok tedavi vardır. 

Kadınlarda Kısırlık Neden Olur?

Hamileliğin gerçekleşmesi için insan üreme sürecinin her aşamasının doğru bir şekilde gerçekleşmesi gerekir. Bu süreçteki adımlar şunlardır:

• İki yumurtalıktan biri olgun bir yumurta oluşturur.
• Yumurta fallop tüpü tarafından alınır.
• Sperm, döllenme için yumurtaya ulaşmak amacıyla serviksten yukarı, rahim içinden fallop tüpüne doğru yüzer.
• Döllenmiş yumurta, fallop tüpünden uterusa doğru ilerler.
• Döllenmiş yumurta rahmin içine tutunur (implante olur) ve büyür.

Kadınlarda, bir takım faktörler bu süreci herhangi bir aşamada bozabilir. Kadın infertilitesine aşağıdaki faktörlerin bir veya birkaçı neden olur.

Yumurtlama bozuklukları

Kısırlık vakalarının çoğu için yumurtlama ya çok nadirdir veya hiç yumurtlama yoktur. Hipotalamus veya hipofiz bezi tarafından üreme hormonlarının düzenlenmesi ile ilgili problemler veya yumurtalıktaki problemler yumurtlama bozukluklarına neden olabilir.

• Polikistik over sendromu (PCOS). Polikistik over sendromu, yumurtlamayı etkileyen bir hormon dengesizliğine neden olur. Polikistik over sendromu, insülin direnci, obezite, yüzde veya vücutta anormal saç büyümesi ve akne ile ilişkilidir. Kadın kısırlığının en yaygın nedenidir.
• Hipotalamik disfonksiyon. Hipofiz bezi tarafından üretilen folikül uyarıcı hormon (FSH) ve lüteinize edici hormon (LH), her ay yumurtlamayı uyarmaktan sorumludur. Aşırı fiziksel veya duygusal stres, çok yüksek veya çok düşük vücut ağırlığı veya yakın zamanda önemli bir kilo alımı veya kaybı bu hormonların üretimini bozabilir ve yumurtlamayı etkileyebilir. Düzensiz veya atlanan adet dönemleri hipotalamik disfonksiyonun en yaygın belirtilerdir.
• Primer yumurtalık yetmezliği. Erken yumurtalık yetmezliği olarak da adlandırılan bu duruma genellikle beğışıklık sisteminiz, genetik veya kemoterapinin bir sonucu olarak yumurtalığınızdaki erken yumurta kaybı neden olur. Primer yumurtalık yetmezliğinde yumurtalık artık yumurta üretmemekte ve 40 yaşın altındaki kadınlarda östrojen üretimini azaltmaktadır.
• Aşırı miktarda prolaktin. Hipofiz bezi, östrojen üretimini azaltan ve kısırlığa neden olabilen aşırı prolaktin üretimine (hiperprolaktinemi) neden olabilir. Bu, başka bir hastalığın tedavisi için aldığınız ilaçlardan da kaynaklanabilir.

Fallop tüplerinde hasar (tubal infertilite)

Hasar görmüş veya tıkanmış fallop tüpleri, spermin yumurtaya ulaşmasını veya döllenmiş yumurtanın rahme geçişini engeller. Fallop tüpü hasarının veya tıkanmasının nedenleri şunları içerebilir:

• Klamidya, bel soğukluğu veya cinsel yolla bulaşan diğer enfeksiyonlara bağlı rahim ve fallop tüplerinin enfeksiyonu olan pelvik inflamatuar hastalık
• Döllenmiş bir yumurtanın rahim dışında bir yere, genellikle bir fallop tüpüne yerleştiği ve geliştiği dış gebelik ameliyatı da dahil olmak üzere, karın veya pelvis bölgesinde önceden geçirilen ameliyatlar

Endometriozis

Endometriozis, normalde uterusta büyümesi gereken doku başa yerlere yapıştığında ve büyüdüğünde ortaya çıkar. Bu ekstra doku büyümesi ve bu dokunun cerrahi olarak çıkarılması fallop tüplerini tıkayabilen ve yumurta ile spermin birleşmesini engelleyebilen yaralara neden olabilir.

Endometriozis ayrıca döllenmiş yumurtanın implantasyonunu da bozabilir. Endometriozis ayrıca, sperm veya yumurtanın zarar görmesi gibi daha az doğrudan yollarla doğurganlığı da etkileyebilir.

Rahim veya servikal nedenler

Çeşitli rahim veya serviks ilişkili neden, yumurta implantasyonunu engelleyebilir veya düşük yapma riskini artırabilir: 

• Rahimde iyi huylu polipler veya tümörler (miyomlar veya miyomlar) yaygın olarak görülmektedir. Bu polip veya tümörlerden bazıları fallop tüplerini tıkayabilir veya implantasyonu engelleyerek doğurganlığı etkileyebilir. Bununla birlikte, miyom veya polipleri olan birçok kadın hamile kalmakta problem yaşamaz.
• Normalin dışında bir şekile sahip rahim gibi doğumdan kaynaklanan rahim sorunları, hamile kalma sorunlarına neden olabilir.
• Serviksin daralması olan servikal stenoz, kalıtsal bir malformasyondan veya serviksin hasar görmesinden kaynaklanabilir.
• Bazen serviks, spermin serviksten uterusa geçmesine yardımcı olabilecek mukusu üretemez ve bu hamile kalma problemlerine yol açabilir.

Açıklanamayan kısırlık

Bazı durumlarda kısırlığın nedeni hiçbir zaman bulunamaz. Her iki partnerde de birkaç küçük faktörün bir araya gelmesi, açıklanamayan doğurganlık sorunlarına neden olabilir. Belirli bir yanıt alamamak can sıkıcı olsa da, sorun zamanla kendi kendine düzelebilir. 

Kadınlarda Kısırlık Riskini Arttrabilen Faktörler

Aşağıdakiler de dahil olmak üzere bazı faktörler sizi kısırlık açısından daha yüksek risk grubuna sokabilir:

• Yaş. Bir kadının yumurtalarının kalitesi ve miktarı yaşla birlikte azalmaya başlar. 30'ların ortalarında, folikül kaybı hızlanır, bu da daha az sayıda ve daha düşük kaliteli yumurtalara neden olur. Bu durum, gebe kalmayı zorlaştırır ve düşük yapma riskini artırır.
• Sigara içmek. Sigara, rahim ağzınıza ve fallop tüplerinize zarar vermenin yanı sıra, düşük ve dış gebelik riskinizi artırır. Ayrıca yumurtalıklarınızı yaşlandırdığı ve yumurtalarınızı erken tükettiği düşünülmektedir. Doğurganlık tedavisine başlamadan önce sigarayı bırakın.
• Kilo Fazla kilolu veya aşırı düşük kilolu olmak yumurtlamayı etkileyebilir. Sağlıklı bir vücut kitle indeksine (BMI) ulaşmak, yumurtlama sıklığını ve hamilelik olasılığını artırabilir.
• Cinsel Geçmiş. Klamidya ve bel soğukluğu gibi cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar fallop tüplerine zarar verebilir. Birden fazla partnerle korunmasız cinsel ilişkiye girmek, daha sonra doğurganlık sorunlarına neden olabilecek cinsel yolla bulaşan enfeksiyon riskinizi artırır.
• Alkol. Aşırı alkol tüketimi doğurganlığı azaltabilir.

Kadınlarda Kısırlık Önlenebilir Mi?

Yakın zamanda veya gelecekte hamile kalmayı düşünen kadınlar için şu ipuçları kısırlık riskini azaltmak açısından yardımcı olabilir:

• Sağlıklı bir kiloyu koruyun. Fazla kilolu ve zayıf kadınlar, yumurtlama bozuklukları açısından yüksek risk altındadır. Kilo vermeniz gerekiyorsa, orta derecede egzersiz yapın. Haftada beş saatten fazla yorucu, yoğun egzersiz de yumurtlamanın azalmasıyla ilişkilendirilmiştir.
• Sigarayı bırakmak. Tütünün doğurganlık, genel sağlığınız ve bir fetüsün sağlığı üzerinde birçok olumsuz etkisi vardır. Sigara içiyorsanız ve hamileliği düşünüyorsanız, şimdi bırakın.
• Alkolden kaçının. Ağır alkol kullanımı doğurganlığın azalmasına neden olabilir. Ve alkol kullanımı gelişmekte olan bir fetüsün sağlığını etkileyebilir. Hamile kalmayı planlıyorsanız, alkolden kaçının ve hamileyken asla alkol almayın.
• Stresi azaltın. Bazı araştırmalar, stresin kısırlık tedavisi alan çiftlerde tedaviden daha kötü sonuçlar almasına neden olabileceğini göstermiştir. Hamile kalmaya çalışmadan önce hayatınızdaki stresi azaltmaya çalışın.

Kadınlarda Kısırlık Belirtileri

Kısırlığın ana belirtisi hamile kalamamaktır. Çok uzun (35 gün veya daha fazla), çok kısa (21 günden az), düzensiz adet dönemleri veya adetin hiç olmaması, yumurtlamadığınız anlamına gelebilir. Başka hiçbir belirti veya semptom olmayabilir.

Ne zaman doktora görünmeli?

Ne zaman yardım isteyeceğiniz yaşınıza bağlı olarak değişebilir:

• 35 yaşına kadar çoğu doktor, test veya tedaviden önce en az bir yıl tedavisiz hamile kalmaya çalışmanızı önerir.
• 35 ila 40 yaş arasındaysanız, altı aylık denemeden sonra endişelerinizi doktorunuzla tartışın.
• 40 yaşından büyükseniz, doktorunuz hemen test veya tedavi önerebilir.

Doktorunuz ayrıca, sizin bilinen doğurganlık sorunlarınız varsa veya düzensiz veya ağrılı adet dönemleriniz, pelvik inflamatuar hastalığınız, tekrarlayan düşükler, kanser tedavisi veya endometriozis öykünüz varsa yaşınız ne olursa olsun hemen teste veya tedaviye başlamak isteyebilir.

Kadınlarda Kısırlık Tanısı Nasıl Konulur?

Makul bir süre içinde gebe kalamazsanız, kısırlığın araştırılması ve tedavisi için doktorunuzdan yardım isteyin. Hem siz hem de eşiniz üreme sağlığı açısından değerlendirilmelisiniz. Doktorunuz sizden ayrıntılı bir tıbbi geçmiş bilgisi alacak ve fizik muayene gerçekleştirecektir.

Doğurganlık testleri şunları içerebilir:

• Yumurtlama testi. Evde kullanabileceğiniz, reçetesiz satılan bir yumurtlama tahmin kiti, yumurtlamadan önce meydana gelen lüteinize edici hormondaki (LH) dalgalanmayı tespit eder. Yumurtlamadan sonra üretilen bir hormon olan progesteron miktarını araştıran bir kan testi de yumurtladığınızı belgeleyebilir. Prolaktin gibi diğer hormon seviyeleri de kontrol edilebilir.
• Histerosalpingografi. Histerosalpingografi sırasında rahminize röntgen kontrastı enjekte edilir ve rahim içindeki olası sorunları kontrol etmek için bir röntgen çekilir. Test ayrıca sıvının rahimden çıkıp çıkmadığını ve fallop tüplerinden dökülüp dökülmediğini de gösterir. Herhangi bir sorun bulunursa, muhtemelen daha fazla teste ihtiyacınız olacaktır.
• Yumurtalık rezerv testi. Bu test, yumurtlama için mevcut olan yumurtaların kalitesini ve miktarını belirlemeye yardımcı olur. 35 yaşından büyük kadınlar da dahil olmak üzere, yumurta sayısı az olabilecek kadınlardan, bazı kan ve görüntüleme testleri istenilebilir.
• Diğer hormon testleri. Diğer hormon testleri, üreme süreçlerini kontrol eden tiroid ve hipofiz hormonlarının yanı sıra yumurtlama hormonlarının seviyelerini kontrol eder.
• Görüntüleme testleri. Pelvik ultrason, uterus veya fallop tüpü hastalıklarını araştırır. Bazen salin infüzyon sonogramı olarak da adlandırılan sonohisterogram veya normal bir ultrasonda görülemeyen uterus içindeki ayrıntıları görmek için bir histeroskopi kullanılır.

Durumunuza bağlı olarak, bazı durumlarda aşağıdaki testler de istenilebilir:

• Laparoskopi. Bu minimal invaziv ameliyat, göbeğinizin altında küçük bir kesi yapmayı ve fallop tüplerinizi, yumurtalıklarınızı ve rahmi incelemek için ince bir görüntüleme cihazı yerleştirmeyi içerir. Bir laparoskopi, endometriozis, skarlaşma, fallop tüplerinin tıkanıklıkları veya düzensizlikleri ile yumurtalıklar ve rahim ile ilgili sorunları tanımlayabilir.
• Genetik test. Genetik testler, genlerinizde kısırlığa neden olabilecek herhangi bir değişiklik olup olmadığını belirlemeye yardımcı olur.

Kadınlarda Kısırlık Tedavisi

Kısırlık tedavisi, kısırlığın nedenine, yaşınıza, ne kadar süredir durumun devam ettiğine ve kişisel tercihlerinize bağlıdır. Kısırlık karmaşık bir hastalık olduğundan, tedavi önemli finansal, fiziksel, psikolojik ve zamansal taahhütler içerir.

Tedaviler ya ilaç ya da ameliyat yoluyla doğurganlığı geri kazanmaya yardımcı olmak üstünedir.

Doğurganlığı geri kazandırmak amacıyla kullanılan ilaçlar

Yumurtlamayı düzenleyen veya uyaran ilaçlar doğurganlık ilaçları olarak bilinir. Yumurtlama bozuklukları nedeniyle kısır olan kadınların ana tedavisi doğurganlık ilaçlarıdır.

Doğurganlık ilaçları genellikle yumurtlamayı tetiklemek için doğal hormonlar folikül uyarıcı hormon (FSH) ve luteinize edici hormon (LH) gibi çalışır. 

Doğurganlık ilaçları şunları içerir:

• Klomifen sitrat. Ağız yoluyla alındığında, bu ilaç, hipofiz bezinin yumurta içeren bir yumurtalık folikülünün büyümesini uyaran daha fazla FSH ve LH salmasına neden olacak şekilde yumurtlamayı uyarır. Bu genellikle polikistik over sendromu olmayan 39 yaşından küçük kadınlar için ilk basamak tedavidir.
• Gonadotropinler. Bu tedavi, yumurtalığı birden fazla yumurta üretmesi için uyarır. Gonadotropin ilaçları arasında insan menopozal gonadotropin veya hMG ve FSH bulunur. Gonadotropin kullanımı ile çok sayıda bebeğe gebe kalma ve erken doğum yapma riskinin daha yüksek olduğuna dair endişeler mevcuttur.
• Metformin. Bu ilaç, genellikle polikistik over sendromu teşhisi konan kadınlarda, insülin direnci şüphelenilen bir kısırlık nedeni olduğunda kullanılır. Metformin, insülin direncini iyileştirmeye yardımcı olarak yumurtlamayı iyileştirebilir.
• Letrozol. Letrozol, aromataz inhibitörleri olarak bilinen bir ilaç sınıfına aittir ve klomifene benzer şekilde çalışır. Letrozol genellikle polikistik over sendromlu 39 yaşından küçük kadınlar için kullanılır.
• Bromokriptin. Bir dopamin agonisti olan Bromokriptin, yumurtlama sorunlarının hipofiz bezi tarafından aşırı prolaktin (hiperprolaktinemi) üretiminden kaynaklandığı durumlarda kullanılabilir.

Doğurganlık ilaçlarının riskleri

Doğurganlık ilaçları kullanmak, aşağıdakiler gibi bazı riskler taşır:

• Çoğul gebelik. Ağızdan alınan ilaçlar ikiz doğum ve çoklu gebelik (%10dan daha az) riski taşır. Enjekte edilebilir ilaçlarla şansınız %30'a kadar artar. Enjekte edilebilir doğurganlık ilaçları ayrıca üçüz veya daha fazla sayıda bebeğe gebelik risk taşır. Genel olarak, ne kadar çok fetüs taşırsanız, erken doğum, düşük doğum ağırlığı ve daha sonraki gelişim sorunları riski o kadar artar. 
• Yumurtalık hiperstimülasyon sendromu (OHSS). Yumurtlamayı indüklemek için doğurganlık ilaçları enjekte etmek, nadir görülen OHSS'ye neden olabilir. Şişmiş ve ağrılı yumurtalıkları içeren belirti ve semptomlar genellikle tedavi olmaksızın geçer ve hafif karın ağrısı, şişkinlik, mide bulantısı, kusma ve ishali içerir. Hızlı kilo alımına, ağrılı yumurtalıkların büyümesine, karında sıvı oluşmasına ve nefes darlığına da neden olabilen daha şiddetli bir OHSS formu geliştirmek de mümkündür.
• Yumurtalık tümörlerinin uzun vadeli riskleri. Doğurganlık ilaçları kullanan kadınların üstüne gerçekleştirilen çoğu çalışma, uzun vadeli risklerin çok az olduğunu göstermektedir. Bununla birlikte, birkaç çalışma, başarılı bir hamilelik olmadan 12 ay veya daha uzun süre doğurganlık ilaçları alan kadınların, yaşamlarının ilerleyen dönemlerinde yumurtalık tümörü riski altında olabileceğini düşündürmektedir. Hiç hamile kalmayan kadınlarda yumurtalık tümörü riski daha yüksektir. İlk birkaç tedavi döngüsünde başarı oranları tipik olarak daha yüksek olduğundan, ilaç kullanımını birkaç ayda bir yeniden değerlendirmek ve en başarılı tedavilere odaklanmak uygun görünmektedir.

Doğurganlığı geri kazanmak için ameliyat

Birkaç cerrahi prosedür, sorunları düzeltebilir veya kadın doğurganlığını iyileştirebilir. Bununla birlikte, diğer tedavilerin başarısı nedeniyle bu günlerde doğurganlık için cerrahi tedaviler nadirdir. Doğurganlık için uygulanan cerrahi yöntemlerden bazıları:

• Laparoskopik veya histeroskopik cerrahi. Ameliyat, rahim anatomisi ile ilgili sorunları düzeltmeyi, endometriyal polipleri ve rahim boşluğunu deforme eden bazı miyom tiplerini çıkarmayı veya pelvik, rahim yapışıklıklarını çıkarmayı içerebilir.
• Tüp ameliyatları. Fallop tüpleriniz tıkalıysa veya sıvıyla doluysa, doktorunuz yapışıklıkları gidermek, bir tüpü genişletmek veya yeni bir tüp açıklığı oluşturmak için laparoskopik cerrahi önerebilir. Tüp bebek (IVF) ile gebelik oranları genellikle daha iyi olduğu için bu ameliyat nadirdir. Bu ameliyat için tüplerinizin alınması veya rahme yakın tüplerin bloke edilmesi tüp bebek ile gebelik şansınızı artırabilir.

Üremeye Yardımcı Teknikler

En yaygın olarak kullanılan üreme yardımı yöntemleri şunları içerir:

• Rahim içi tohumlama (IUI). IUI sırasında, yumurtlama zamanı civarında rahim içine milyonlarca sağlıklı sperm yerleştirilir.
• Yardımcı üreme teknolojisi. Bu, olgun yumurtaların alınmasını, laboratuarda bir sperm ile döllenmesini ve döllenmeden sonra embriyoların rahme aktarılmasını içerir. Tüp bebek en etkili yardımcı üreme teknolojisidir. Tüp bebek döngüsü birkaç hafta sürer ve sık kan testleri, günlük hormon enjeksiyonları gerektirir.