ASTIM NEDENLERİ, BELİRTİLERİ VE TEDAVİ YÖNTEMLERİ

Astım Nedir?

Astım, hava yollarınızın daraldığı, şiştiği ve fazladan mukus üretebildiği bir durumdur. Astım, nefes almayı zorlaştırabilir ve öksürüğü, nefes verirken ıslık sesini (hırıltı) ve nefes darlığını tetikleyebilir.

Bazı insanlar için astım küçük bir sıkıntıdır. Diğerleri için ise günlük aktivitelere müdahale eden ve hayatı tehdit eden astım krizine yol açabilen büyük bir sorun olabilir.

Astım tedavi edilemez, ancak belirtileri kontrol altında tutulabilir. Astım şiddeti ve belirtileri zamanla değiştiğinden, belirtilerinizi takip etmek ve tedavinizi gerektiği gibi ayarlamak için doktorunuzla birlikte çalışmanız önemlidir.

Astım Nedenleri

Astım hastalığının neden olduğu belli değildir, ancak muhtemelen hastalık çevresel ve kalıtsal (genetik) faktörlerin bir kombinasyonundan kaynaklanmaktadır.

Astım tetikleyicileri

Alerjileri tetikleyen çeşitli tahriş edici maddelere maruz kalmak, astımın belirtilerini tetikleyebilir. Astım tetikleyicileri kişiden kişiye farklılık gösterir ve şunları içerebilir:

• Polen, ev tozu akarları, küf sporları, evcil hayvan tüyü veya hamamböceği atıkları gibi havayla taşınan alerjenler
• Soğuk algınlığı gibi solunum yolu enfeksiyonları
• Fiziksel aktivite
• Soğuk hava
• Duman gibi hava kirleticileri ve tahriş edici maddeler
• Beta blokerler, aspirin ve ibuprofen ve naproksen sodyum gibi nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar dahil olmak üzere belirli ilaçlar
• Stres
• Karides, kuru meyve, işlenmiş patates, bira ve şarap dahil olmak üzere bazı yiyecek ve içeceklere eklenen sülfitler ve koruyucular
• Gastroözofageal reflü hastalığı (GERD)

Astım Hastalığında Risk Faktörleri

Astım geliştirme riskini artıran bir dizi faktörün olduğu düşünülmektedir. Bunlardan bazıları:

• Astım hastalığına sahip bir ebeveyn veya kardeşinizin olması
• Kırmızı, kaşıntılı cilde neden olan atopik dermatit veya burun akıntısı, tıkanıklık ve kaşıntılı gözlere neden olan saman nezlesi gibi başka bir alerjik duruma sahip olmak
• Aşırı kilolu olmak
• Sigara içmek
• Egzoz dumanlarına veya diğer kirlilik türlerine maruz kalma
• Çiftçilik, kuaförlük ve imalatta kullanılan kimyasallar gibi mesleki tetikleyicilere maruz kalma

Astımın Olası Komplikasyonları

Astım hastalığının olası komplikasyonları şunları içerir:

• Uyku, iş ve diğer aktivitelerde performans düşüklüğü
• Astım alevlenmeleri sırasında işten veya okuldan uzak kalınması gereken günler
• Ne kadar iyi nefes alabileceğinizi etkileyen, ciğerlerinize hava taşıyan tüplerin (bronş tüpleri) kalıcı olarak daralması
• Şiddetli astım atakları nedeniyle acil servis ziyaretleri ve hastaneye yatışlar
• Şiddetli astımı stabilize etmek için kullanılan bazı ilaçların uzun süreli kullanımından kaynaklanan yan etkiler

Doğru tedavi, astımın neden olduğu hem kısa hem de uzun vadeli komplikasyonları önlemede büyük bir fark yaratır.

Astım Hastalığını Önleme Yolları

Astımı önlemenin bir yolu olmasa da, siz ve doktorunuz bu hastalıkla yaşamak ve astım ataklarını önlemek için adım adım bir plan tasarlayabilirsiniz.

• Astım tedavi planınızı takip edin. Doktorunuz ve sağlık ekibinizle birlikte ilaç almak ve astım atağını yönetmek için ayrıntılı bir plan hazırlayın. Astım, düzenli izleme ve tedavi gerektiren devam eden bir durumdur. 
• Grip ve pnömoni için aşı olun. Aşılarınızı yaptırmanız, grip ve zatürrenin astım alevlenmelerini tetiklemesini önleyebilir.
• Astım tetikleyicilerini tanımlayın ve bunlardan kaçının. Polen ve küften soğuk hava ve hava kirliliğine kadar bir dizi alerjen astım ataklarını tetikleyebilir. Astımınıza neyin neden olduğunu veya kötüleştirdiğini öğrenin ve bu tetikleyicilerin etkisini önlemek için adımlar atın.
• Nefes alıp verişinizi izleyin. Hafif öksürük, hırıltı veya nefes darlığı gibi yaklaşan bir saldırının uyarı işaretlerini tanımayı öğrenebilirsiniz. 
• Astım ataklarını erken tanımlayın ve tedaviye başlayın. Hızlı davranırsanız, şiddetli bir atak geçirme olasılığınız azalır. Ayrıca bu durumda semptomlarınızı kontrol etmek için çok fazla ilaca ihtiyacınız olmayacaktır.
• İlaçlarınızı reçete edildiği şekilde alın. Astımınız düzeliyor gibi görünse bile, doktorunuzla konuşmadan ilaçlarınızı değiştirmeyin. Her doktor ziyaretinde ilaçlarınızı yanınızda getirmeniz iyi bir fikirdir. Böylece doktorunuz ilaçlarınızı doğru kullandığınızdan ve doğru dozu aldığınızdan emin olabilir.

Astım Belirtileri

Astım belirtileri kişiden kişiye değişir. Nadiren astım atakları yaşayabilirsiniz, semptomlarınız yalnızca belirli zamanlarda örneğin egzersiz yaparken ortaya çıkabileceği gibi her zaman da semptomlarınız olabilir.

Astım belirtileri şunları içerir:

• Nefes darlığı
• Göğüste sıkışma veya ağrı
• Nefes verirken hırıltı(çocuklarda daha yaygın)
• Nefes darlığı, öksürük veya hırıltı nedeniyle uyku sorunu
• Soğuk algınlığı veya grip gibi bir solunum yolu virüsü tarafından kötüleşen öksürük veya hırıltılı solunum atakları

Astımınızın muhtemelen kötüleştiğine dair işaretler şunları içerir:

• Daha sık ve rahatsız edici hale gelen astım belirtileri
• Nefes almada zorluk
• İnhaler cihazını sürekli kullanmak

Bazı insanlar için, belirli durumlarda astım belirti ve semptomları alevlenir:

• Hava soğuk ve kuru olduğunda
• Kimyasal dumanlar, gazlar veya toz gibi maddelerin varlığında
• Polen, küf sporları, hamamböceği atıkları veya deri parçacıkları ve evcil hayvanlar tarafından dökülen kuru tükürük gibi havadaki maddeler tarafından tetiklenen alerji kaynaklı astım (hayvan tüyü)

Ne zaman doktora görünmelisiniz

Aşağıdaki durumlarda acil tedavi gerekir:

Şiddetli astım atakları yaşamı tehdit edici olabilir. Belirtileriniz ve semptomlarınız kötüleştiğinde, acil tedaviye ihtiyacınız olduğunda ne yapacağınızı belirlemek için doktorunuzla birlikte çalışın. Astım acil durumunun belirtileri şunlardır:

• Nefes darlığı veya hırıltılı solunumun hızla kötüleşmesi
• Hızlı rahatlama inhaleri kullandıktan sonra bile iyileşme gerçekleşmemesi
• Minimum fiziksel aktivite sırasında nefes darlığı

Aşağıdaki durumlarda doktorunuza başvurun

• Astımınız olduğunu düşünüyorsanız. Sık sık öksürüyorsanız, birkaç günden uzun süren hırıltılarınız varsa veya astımın diğer belirtileri varsa, doktorunuza görünün. Astımı erken tedavi etmek, uzun vadeli akciğer hasarını önleyebilir ve durumun zamanla kötüleşmesini önlemeye yardımcı olabilir.
• Tanıdan sonra astımınızı izlemek için. Astımınız olduğunu biliyorsanız, kontrol altında tutmak için doktorunuzla birlikte çalışın. Uzun süreli başarılı kontrol, günden güne daha iyi hissetmenize yardımcı olur ve yaşamı tehdit eden astım krizini önleyebilir.
• Astım semptomlarınız kötüleşirse. İlacınız semptomlarınızı hafifletmiyorsa veya hızlı rahatlatıcı inhalerinizi daha sık kullanmanız gerekiyorsa hemen doktorunuzla iletişime geçin. Doktorunuza danışmadan reçete edilenden daha fazla ilaç almayın. Astım ilacını aşırı kullanmak yan etkilere neden olabilir ve astımınızı daha da kötüleştirebilir.
• Tedavinizi gözden geçirmek için. Astım belirtileri genellikle zamanla değişir. Belirtilerinizi tartışmak ve gerekli tedavi ayarlamalarını yapmak için doktorunuzla düzenli olarak görüşün.

Astım Tanısı Nasıl Konulur?

Fizik muayene

Doktorunuz solunum yolu enfeksiyonu veya kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) gibi diğer olası durumları dışlamak için fizik muayene yapacaktır. Doktorunuz ayrıca belirtileriniz ve diğer sağlık sorunlarınız hakkında sorular soracaktır.

Akciğer fonksiyonunu ölçmek için kullanılan testler

Nefes alırken ne kadar havanın içeri ve dışarı hareket ettiğini belirlemek için akciğer fonksiyon testleri yapılabilir. Bu testler şunları içerebilir:

• Spirometri. Bu test, derin bir nefesten sonra ne kadar hava soluyabileceğinizi ve ne kadar hızlı nefes verebileceğinizi kontrol ederek bronş tüplerinizin daralmasını tahmin eder.
• Tepe akışı. Bir tepe akış ölçer, ne kadar zor nefes alabileceğinizi ölçen basit bir cihazdır. Normalden daha düşük tepe akış değerleri, akciğerlerinizin iyi çalışmadığının ve astımınızın kötüleştiğinin bir işaretidir. Doktorunuz, düşük tepe akış okumalarını nasıl izleyeceğiniz ve bunlarla nasıl başa çıkacağınız konusunda size talimatlar verecektir.

Akciğer fonksiyon testleri genellikle, bir bronkodilatör adı verilen solunum yollarınızı açmak için bir ilaç almadan önce ve sonra yapılır. Bronkodilatör kullanımı ile akciğer fonksiyonunuz düzeliyorsa, muhtemelen astımınız var demektir.

Ek testler

Astım teşhisi için kullanılan diğer testler şunları içerir:

• Metakolin deneyi. Metakolin bilinen bir astım tetikleyicisidir. Solunduğunda, solunum yollarınızın hafifçe daralmasına neden olur. Metakoline tepki verirseniz, muhtemelen astımınız vardır. Bu test, ilk akciğer fonksiyon testiniz normal olsa bile kullanılabilir.
• Görüntüleme testleri. Göğüs röntgeni, solunum problemlerine neden olabilecek veya bu sorunları ağırlaştırabilecek yapısal anormallikleri veya hastalıkları (enfeksiyon gibi) belirlemeye yardımcı olabilir.
• Alerji testi. Alerji testleri cilt testi veya kan testi ile yapılabilir. Evcil hayvanlara, toza, küfe veya polene alerjiniz olup olmadığını söylerler. Alerji tetikleyicileri tespit edilirse doktorunuz alerji iğneleri önerebilir.
• Nitrik oksit testi. Bu test, nefesinizdeki gaz nitrik oksit miktarını ölçer. Hava yollarınız iltihaplandığında nitrik oksit seviyeleri normalden çok daha yüksek olabilir. Bu test yaygın olarak kullanılmamaktadır.
• Balgam eozinofilleri. Bu test, öksürürken boşalttığınız tükürük ve mukus (balgam) karışımında belirli beyaz kan hücrelerini (eozinofiller) arar. 
• Egzersiz ve soğuğa bağlı astım için kullanılan testler. Bu testlerde doktorunuz, şiddetli fiziksel aktivite gerçekleştirmeden veya birkaç defa soğuk hava solumadan önce ve sonra hava yolu tıkanıklığını ölçer.

Astım nasıl sınıflandırılır?

Astım şiddetini sınıflandırmak için doktorunuz belirtilerinizin ne sıklıkta olduğunu ve bunların ne kadar şiddetli olduğunu değerlendirecektir. Doktorunuz ayrıca fizik muayene ve testlerinizin sonuçlarını da dikkate alacaktır.

Astımın şiddetini belirlemek, doktorunuzun en iyi tedaviyi seçmesine yardımcı olur. Astım şiddeti genellikle zamanla değişir ve tedavi ayarlamaları gerektirir.

Astım dört genel kategoriye ayrılır:

Astım Tedavisi

Önleme ve uzun vadeli kontrol, astım ataklarını başlamadan durdurmanın anahtarıdır. Tedavi genellikle tetikleyicilerinizi tanımayı onlardan kaçınmak için adımlar atmayı ve ilaçlarınızın semptomları kontrol altında tuttuğundan emin olmak için belirtilerinizi izlemeyi içerir. Astım alevlenmesi durumunda, hızlı bir rahatlama inhaleri kullanmanız gerekebilir.

Astım Tedavisinde İlaç Kullanımı

Hangi ilacın sizin için doğru olduğu yaşınız, semptomlarınız, astım tetikleyicileriniz gibi bir çok parametreye bağlıdır.

Önleyici, uzun süreli kontrol ilaçları, solunum yollarınızda semptomlara yol açan şişmeyi (iltihabı) azaltır. Hızlı rahatlama inhalerleri (bronkodilatörler), nefes almayı sınırlayan şişmiş hava yollarını hızla açar. Bazı durumlarda, alerji ilaçları gereklidir.

Genellikle günlük olarak alınan uzun süreli astım kontrol ilaçları astım tedavisinin temel taşıdır. Bu ilaçlar astımı günlük olarak kontrol altında tutar ve astım krizi geçirme olasılığınızı azaltır. Bu ilaçları maksimum faydaya ulaşmadan önce birkaç gün ila haftalarca kullanmanız gerekebilir. Oral kortikosteroidlerin aksine, inhale kortikosteroidlerin ciddi yan etki riski nispeten düşüktür.

Bir astım krizi sırasında semptomların hızlı ve kısa süreli olarak giderilmesi gerektiğinde hızlı rahatlama (kurtarma) ilaçları kullanılır. Doktorunuz tavsiye ederse, egzersiz öncesi de kullanılabilirler. 

Astım atağı geçiriyorsanız, bir inhaleri semptomlarınızı hemen hafifletebilir. Ancak, uzun süreli kontrol ilaçlarınız düzgün çalışıyorsa, inhalerinizi çok sık kullanmanıza gerek yoktur.

Her hafta kaç defa inhaler kullandığınızın kaydını tutun. İnhalerinizi doktorunuzun önerdiğinden daha sık kullanmanız gerekiyorsa, doktorunuza görünün. Muhtemelen uzun süreli kontrol ilacınızı ayarlamanız gerekecek.

Alerji ilaçları, astımınızın alerjiler tarafından tetiklenmesi veya kötüleşmesi durumunda yardımcı olabilir. 

Astım tedavisinde yaşam tarzı değişiklikleri 

Astımlı birçok kişi semptomları önlemek ve hafifletmek için ilaçlara güvense de, sağlığınızı korumak ve astım krizi olasılığını azaltmak için yaşam yarzınızı değiştirerek de çok yol kat edebilirsiniz.

Astım tetikleyicilerinden kaçının

Astım tetikleyicilerine maruz kalmanızı azaltmak için adımlar atmak, astım kontrolünün önemli bir parçasıdır. Bu etkenlere maruz kalmanızı azaltmak için şunları yapmalısınız:

• Klima kullanın. Klima, iç mekanlarda havaya ağaçlardan ve yabani otlardan gelen polen miktarını azaltır. Klima ayrıca iç mekan nemini düşürür ve toz akarlarına maruz kalmanızı engelleyebilir. Klimanız yoksa polen mevsiminde pencerelerinizi kapalı tutmaya çalışın.
• Bazı eşyaları dekontamine edin. Yatak odanızdaki belirli eşyaları temiz tutarak gece semptomlarını kötüleştirebilecek tozu en aza indirin. Örneğin yastıkları, şilteleri ve yayları toz geçirmez kılıflarla kaplayın. Kuş tüyü yastıklar ve battaniyeler kullanmaktan kaçının. Evin her yerinde halıları kaldırın ve parke, muşamba döşeme döşeyin. Yıkanabilir perde ve panjur kullanın.
• Optimum nemi koruyun. Nemli bir iklimde yaşıyorsanız, nem alma cihazı kullanma konusunda doktorunuzla konuşun.
• Küf sporlarını önleyin. Küf sporlarının gelişmesini önlemek için banyo, mutfak ve evin etrafındaki nemli alanları temizleyin. 
• Evcil hayvan tüylerinden uzak durun. Tüye alerjiniz varsa, kürklü veya tüylü evcil hayvanlardan kaçının. 
• Düzenli olarak evinizi temizleyin. Evinizi en az haftada bir kez temizleyin. Tozun astımınızı alevlendirmemesi için bir maske takın veya temizliği başka birine yaptırın. Yatak takımlarınızı düzenli olarak yıkayın.
• Dışarısı soğuksa burnunuzu ve ağzınızın etrafını kapatın. Soğuk veya kuru hava astımınızı kötüleştiriyorsa atkı kullanmak yardımcı olabilir.

Sağlığınıza dikkat edin

Aşağıdakiler de dahil olmak üzere sağlığınıza dikkat etmeniz belirtilerinizi kontrol altında tutmanıza yardımcı olabilir:

• Düzenli egzersiz yapın. Astım hastası olmak daha az aktif olmanız gerektiği anlamına gelmez. Tedavi astım ataklarını önleyebilir ve aktivite sırasında semptomları kontrol edebilir. Düzenli egzersiz, astım semptomlarını hafifletmeye yardımcı olacak kalbinizi ve akciğerlerinizi güçlendirebilir. 
• Sağlıklı kilonuzu koruyun. Fazla kilolu olmak astım semptomlarını kötüleştirebilir ve sizi diğer sağlık sorunları açısından daha yüksek risk grubuna sokabilir.
• Mide ekşimesi ve gastroözofageal reflü hastalığına (GÖRH) dikkat edin. Mide ekşimesine neden olan asit reflü akciğerde hava yollarına zarar verebilir ve astım semptomlarını kötüleştirebilir. Sık veya sürekli mide ekşimesi yaşıyorsanız, tedavi seçenekleri hakkında doktorunuzla konuşun. Astım semptomlarınız düzelmeden önce GÖRH tedavisine ihtiyacınız olabilir.