Obezite Çocuklarda Nasıl Ortaya Çıkar?
Çocukluk çağı obezitesi, çocuklar ve ergenleri etkileyen ciddi bir tıbbi rahatsızlıktır. Fazla kilonun getirisi olan diyabet, yüksek tansiyon ve yüksek kolesterol gibi sağlık sorunlarına yol açmaktadır. Çocukluk çağı obezitesi, bir yandan da kişinin kişisel benlik saygısını olumsuz etkileyici role sahiptir. Ailenizin yem ve egzersiz alışkanlıklarını iyileştirmek, alınabilecek önemli önlemlerdendir. Yaşına ve boyuna göre normal veya sağlıklı kilonun çok üzerinde olmasından kaynaklanmaktadır. Aşırı kilo alma nedenleri gençlerde ve çocuklarda genellikle genetik ve davranış faktörlerine bağlı olarak değişmektedir. Obezite, çevresel de bir sorundur. Kişinin sağlıklı seçimler yapabilme yeteneğini etkileyeceğinden, kişinin yaşadığı topluluğun alışkanlıklarından da kaynaklanmaktadır.
Genellikle fazla kilo ve obezitenin nedenleri; çevresel faktörler,yaşam tarzı tercihleri ve kültürel çevre olarak olarak saptanmış olsa da, gelişim nedeni kesin olarak saptanamamıştır. Fazla kilo ve obezitenin kalori ve yağ alımındaki artış sonucu olduğu varsayılır. Ayrıca aşırı dozda şeker alımının, artan porsiyon boyutunun ve fiziksel aktifliğin düşüşü de diğer nedenlerden sayılmaktadır.
Çocukluk Çağı Obezitesi Belirtileri
Vücut yapınızla bağımlı olarak ortalama kilonuzdan yukarıda ya da aşağıda olduğunuz söylenebilir. Bazı ergen veya çocuklarda, vücut çerçeveleri ortalamadan daha büyüktür, ancak bu onların fazla kilolu olduğunu göstermez. Her çocuk, farklı gelişim aşamalarında farklı miktarlarda vücut yağı taşırlar. Bundan dolayı, kilonun bir sağlık riski taşıyıp taşımadığını vücut kitle indeksi(BMI) ile saptayabilirsiniz. Çocuğunuzun kilosunun sağlık riski taşıyıp taşımayacağı konusu; büyüme çizelgeleri, BMI veya gerekirse diğer testlerle ölçülerek analiz edilmelidir.
Risk Faktörleri
Diyet: Hızlı tüketim ürünleri, unlu mamüller ve pakette atıştırmalık gıdalar gibi yüksek kalorili yiyecekleri düzenli olarak yemek, çocuğun kilo ve şeker düzenini bozmaktadır.
Egzersiz eksikliği: Bilgisayar ve televizyon başında çok fazla zaman geçiren çocuklarda fazla hareketsizlikten kilo aldıkları görülmektedir. İzlenilen TV showlarında da, genellikle sağlıksız yiyecekler tanıtılır ve çocukların beynine kazınmasına neden olur.
Aile faktörleri: Ailede kalorili yiyecekler her zaman mevcut ise ve fiziksel aktivite teşvik edilmiyorsa, çocuğunuzun da kilolu olma ihtimali yüksektir. Ailenin beslenme alışkanlıklarına ve yaşam stiline göre çocuklar da şekillenmektedir.
Psikolojik faktörler: Kişisel veya eğitim hayatında yaşadığı stres, çocuğun obezite riskini arttırabilir. Bazı çocuklar sorunlarla başa çıkmak, stres gibi duygularla baş etmek için aşırı yemek yer. Bunun tersi olarak iştahsızlık da görülebilir. Ebeveynlerde de benzer davranış biçimi varsa, aile de model alınıyor olabilir.
Sosyoekonomik faktörler: Sosyoekonomik faktörler, besin tüketiminin verimliliğinde büyük yere sahiptir. Donmuş gıdalar, donmuş yemekler, krakerler, kurabiyeler gibi çabuk bozulmayan gıdalar aile içinde çok fazla tüketiliyorsa, çocuk alması gereken vitamin oranlarını sağlayamıyor ve yüksek kalorili gıdalar tüketiyorsa kilo alıyor olabilir. Ayrıca düşük gelirli mahallelerde yaşayan insanların egzersiz yapmak için güvenli bir yere erişimi olmayabilir. Bu nedenlerden dolayı sınırsız kilo alımı obeziteye sebebiyet verebilir.
İlaç kaynaklı faktörler: Antidepresan, diyabet ve antipsikotik tedavisinde kullanılan ilaçların kilo aldırma gibi bir yan etkisi bulunmaktadır. Bunun dışında birçok kilo aldırma yan etkisi bulunan ilaç bulunmaktadır. Uzun süre kullanımda yoğun yan etkileri görülmektedir.
Obezitenin Sonuçları
Kardiyovasküler hastalık için risk faktörleri olan yüksek tansiyon ve yüksek kolesterol.
Bozulmuş glukoz toleransı, insülin direnci ve tip 2 diyabet riskinde artış.
Astım ve uyku apnesi gibi solunum problemleri.
Eklem sorunları ve kas-iskelet rahatsızlığı.
Yağlı karaciğer hastalığı, safra taşları reflü (mide ekşimesi).
Tip II diyabet, vücudun şekeri(glikoz) kullanma şeklini etkileyen bir rahatsızlıktır. Obezite, hareketsiz yaşam gibi faktörler diyabet riskini arttırmaktadır.
Yüksek kolesterol ve yüksek tansiyon, kötü beslenme, arterlerde(atardamar) plakların birikmesi yoluyla daralmaya ve sertleşmeye neden olur. Atardamardaki tıkanıklık, yaşamın ilerleyen dönemlerinde kalp krizi veya felce neden olabilir.
Eklem ağrısı; diz ve kalça bölgesinde gelişen ekstra ağırlık, çocukluk çağı obezitesine bağlı olarak ağrıya ve bazen kalça, diz ve sırtta yaralanmalara neden olabilmektedir.
Solunum Problemleri, -astım gibi- aşırı kilolu çocuklarda daha sık görülür. Uyku apnesi geliştirme ihtimalleri de yüksektir. Solunumunun uyku sırasında tekrar tekrar durması ve başlaması ihtimali uyku apnesidir ve ölümcül bir hastalıktır.
Alkolsüz yağlı karaciğer hastalığı (NAFLD), genellikle hiçbir belirti vermeyen bu bozukluktur. Karaciğerde yağ birikintilerinin oluşmasına, yara izine ve karaciğer hasarına neden olabilir.
Obeziteye Tanı Konulması
Doktorunuz çocuğunuzun BMI’sini hesaplar ve düzenli bir büyüme gösterip göstermediğini analiz eder. Yaşına ve boyuna göre BMI büyüme tablosunda nereye düştüğünü belirler. Büyüme tablosunda çocuğunuzun yüzdelik dilimi belirlenir ve çocuğunuzun hemcinsleriyle ve yaşıtlarıyla nasıl karşılaştırıldığını gösterir. Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri tarafından oluşturulan bu büyüme çizelgelerindeki kesim noktaları; bir çocuğun kilo sorununun ciddiyetini kategorize etmektedir:
85. ve 94. Persentiller(büyüme çizelgesi) arasında BMI - fazla kilolu
95. persentil veya üzeri - obezite
99. persentil veya daha yüksek - şiddetli obezite
BMI ve büyüme çizelgelerinde ağırlık grafiğine ek olarak, doktor şunları dikkate alır:
Ailenizin obezite ve diyabet gibi kiloyla ilgili sağlık geçmişi
Çocuğunuzun yeme alışkanlıkları
Çocuğunuzun fiziksel aktivite seviyesi
Çocuğunuzun sahip olduğu diğer sağlık sorunları ya da geçmişi
Depresyon vakaları, uyku bozuklukları ve üzüntü dahil olmak üzere psikososyal geçmiş ve çocuğunuzun izole mi yoksa yalnız mı hissettiği veya zorbalığın hedefi olup olmadığı gibi çevresel ve duygusal faktörler.
Kan testleri
Kolesterol testi
Kan şekeri testi
Hormon dengesizliklerini veya obezite ile ilişkili diğer durumları kontrol etmek için diğer kan testleri
Açlık süresini doktoruna sormayı ihmal etmeyin. Testlerin bazıları işlem öncesi hiçbir şey yememesini, bazı testler ise içmemesini önerir. Ne kadar süreyle aç kalması gerektiğini danışın.
Obezite Tedavisi
Yaşam stili: Çocukluk çağı obezitesinin tedavisi, çocuğunuzun yaşına ve başka tıbbi durumlarının olup olmadığına bağlıdır. Tedavi çocuğunuzun yeme alışkanlıklarının değiştirilmesi ve fiziksel aktivitelerindeki değişiklikleri içerir. Bunun dışında, tedavi ilaçları veya kilo verme ameliyatını içerebilir. Tedavi yöntemi çocuğunuzun yaşına, vücut endeksine ve herhangi bir farklı rahatsızlığı olup olmadığına göre değişir.
Kilo koruma programı: BMI’ leri 85. Ve 94. Persentiller yani fazla kilolu kategorisinde yer alan çocuklar için, kilo alma sürecini yavaşlatacak programlar tasarlanmıştır. Bu yöntem ile, çocuğun kilo değil, inç boyunu eklmesine izin vererek BMI’nin zamanla sağlıklı bir aralığa denk düşmesine yardımcı olur.
Diyet: BMI’leri 95. Persentil veya üzerinde olan çocuklar obezite kategorisinde kabul edilmektedir. Ayda yaklaşık 0,5 kilogram kilo verecek şekilde yeme alışkanlıkları değiştirilmeye teşvik edilir. Obezite veya şiddetli obezite sahibi çocuk ve ergenler, haftada 1 kilograma kadar kilo vermeyi hedefleyebilir. Fakat bu doktorunuzun önerdiği veya sağlık durumunuza uygun bulduğu diyet biçimiyle oluşacaktır.
Aile yemeklerine birlikte oturma: Bir etkinlik haline getirdiğiniz aile yemekleri hem psikolojik hem fiziksel anlamda sizi olumlu etkileyecektir. Yemeklerinizi soluksuz yememeye çalışın, ailenizle günlük aktivitelerinizi paylaşın. TV, hızlı yemek yeme ve yenen miktarı fark etmeme gibi sonuçlara yol açmaktadır.
Uygun porsiyon servisi: boyutlarında servis yapın. Çocukların yetişkinler kadar yiyeceğe ihtiyacı yoktur. Küçük bir porsiyonla başlayın ve çocuğunuz hala açsa daha fazlasını isteyebilir. Tabakta yemek bırakmak anlamına gelse bile, çocuğunuzun doyana kadar yemesine izin verin. Ve unutmayın, dışarıda yemek yediğinizde, restoran porsiyon boyutları genellikle çok büyüktür.
Fiziksel Aktivite: Televizyon süresini günde iki saat olarak sınırlayın. 2 yaşından küçük çocukların ise ekran başında hiç kalmamaları gerekir. Egzersiz değil aktiviteler yaratın. Çocuklar günde en az bir saat aktif olarak fiziksel bir aktiviteyle meşgul olmalıdırlar. Bu saklambaç, ip atlama gibi çeşitli oyunlar da olabilir. Hem fiziksel hem de sosyal açıdan çocuğunuzu aktif kılacaktır. Bunun dışında sevdiği sanat veya spor dallarına dikkat edin. Sevdiği bir alanda kendini geliştirmesine olanak sağlayın.
İlaçlar: Kilo verme planının bir parçası olarak belirli seviyede gözlemlenen çocuk obezliği, ilaç tedavisiyle önlenebilir. Doktorunuz uygun bulursa bu ilaçları reçete ile verebilir.
Kilo verme ameliyatı: Bu ameliyat, yaşam tarzı değişiklikleriyle kilo veremeyen şiddetli obezitesi olan ergenler için bir seçenek olabilir. Çeşitli komplikasyonlar ve riskler içermekle birlikte, artı ve eksilerinin doktorunuzla analiz edilmesi tavsiye edilir. Eğer çocuğunuzun kilosu önlenemeyecek ve sağlığını riske atacak seviyedeyse, doktorunuz ameliyatı iyi bir seçenek olarak görebilir. Kilo vermek isteyen bir çocuğun, obezite tıbbi uzmanı, psikolog ve diyetisyen dahil bir çok pediatrik uzmandan oluşan ekiple çalışması gereklidir. Kilo verme ameliyatı mucize değildir ve kiloların sağlıklı bir beslenme biçimi benimsenmediği sürece tekrar artmayacağının garantisi yoktur. Ameliyat, sağlıklı bir diyet ve düzenli fiziksel faaliyet ile birlikte etkisini korur.
Tanı Sırasında Doktorunuzun Sorabileceği Sorular:
Çocuğunuz tipik bir günde neler yer?
Çocuğunuz normal bir günde hangi aktiviteleri ne kadar yapıyor?
Çocuğunuzun kilosunu hangi faktörlerin etkilediğine inanıyorsunuz?
Benimsediğiniz herhangi bir diyet ya da yeme alışkanlığını değiştirmeye yönelik bir adımınız oldu mu?
Çocuğunuzun kilo vermesine yardımcı olmak için ailenizin yaşam tarzında değişiklikler yapmaya hazır mısınız? Önceden yapmış mıydınız?
Çocuğunuzun kilo vermesini sizce ne engelleyebilir?
Aile ne sıklıkla birlikte yemek yer? Çocuk yemeğin hazırlanmasına yardım ediyor mu?
Çocuğunuz veya aileniz TV izlerken, mesaj yazarken veya bilgisayar kullanırken yemek yiyor mu?
Okulda çocuğunuz neler tüketiyor?
Önlemler
Çocuğunuzda aşırı kilo alımını önlemeye yardımcı olmak için şunları yapabilirsiniz:
Model alma: Model alma, çocukların ebeveynleri için sıklıkla benimsediği bir davranış biçimidir. İyi bir örnek oluşturmanız bu noktada değerlidir. Sağlıklı beslenmeyi ve düzenli fiziksel aktiviteyi bir aile meselesi haline getirin. Herkesin faydalanacağı ve kimsenin kendini dışlanmış hissetmeyeceği bir yaşam stili kurmaya çalışın.
Sağlıklı atıştırmalıklar: Paket gıdalar ve hızlı tüketim gıdalarından uzak durun. Daha kreatif ve evde hazırlayabileceğiniz sağlıklı ürünler tercih edin. Alternatif besinleri ve hangi gıdaların çocuğunuzun diyetine uygun olduğu doktorunuz tarafından karar verilecektir.
Yeni yiyecekleri birden çok kez sunun: Çocuklar yeni ürünlere ve yemeklere her zaman çok açık bakmazlar. Beğenmediği zamanlarda yılmadan farklı şekillerde sunarak sağlıklı gıdaların tüketilmesinden vazgeçmeyin.
Ödül: Ödüllerinizi gıda üzerinden değil iyi davranışlarını tekrarlayabileceği farklı ödül unsurlarından seçin. Şeker, çikolata gibi gıdalar hem sağlıklı bir seçim olmamakla beraber, hem de çocuğunuzun davranış biçimini gıda için tekrarlayacağını fark etmenize neden olur.
Uyku düzeni: Yeterli uyku, çocuğun vücut düzenini de korumasını sağlar. Araştırmaların gösterdiği üzere, çok az uyku obeziteye sebebiyet veren unsurlardan biridir. Uyku yoksunluğu, iştah artışına yol açan hormonal dengesizliklere neden olabilir.
