Vertigosu olan bir kişi, baş dönmesi hissi yaşayacaktır. Vertigo iç kulak, beyin veya duyusal sinir yolu ile ilgili bir sorun varlığında ortaya çıkabilir. Vertigo kulak, beyin kaynaklı bir denge bozukluğu olarak da tanımlanabilir.
Vertigo dahil baş dönmesi problemleri her yaşta görülebilir, ancak 65 yaş ve üzeri kişilerde yaygındır.
Vertigo kısa veya uzun süreli olabilir. Hamilelik sırasında veya bir kulak enfeksiyonu belirtisi olarak ortaya çıkabilir. Ménière hastalığı gibi iç kulak rahatsızlığı olan kişilerde bazen baş dönmesi de görülür.
Vertigo Nedir?
Vertigo, oda veya çevrenin, kişi hareketsizken bile kişinin gördüğü görüntünün etrafında daireler çiziyormuş, dönüyormuş veya sallanıyormuş gibi hareket etmesi hissine denir. Birçok insan bu terimi yükseklik korkusunu tanımlamak için kullanır, ancak bu doğru değildir.
Vertigo, bir kişi çok yüksekten aşağıya baktığında da ortaya çıkabilir, ancak genellikle iç kulak veya beyindeki problemlerden kaynaklanan geçici veya devam eden baş dönmesi nöbetlerini ifade eder. Vertigo genellikle birkaç saniye ila birkaç saat sürer, ancak ciddi vakalar günler hatta aylar boyunca sürebilir. Baş dönmesi hissi ile birlikte vertigolu kişilerde görme bozukluğu, mide bulantısı, kusma, çift görme, baş ağrısı veya hızlı kalp atışı da görülebilir.
İç Kulak ve Vertigo
İç kulak işitme konusunda görev almaz. İç kulak vücut için bir jiroskop görevi gören hassas sinir hücreleriyle kaplı, birbirine dik açılarla yerleştirilmiş üç yarım daire biçimli kanaldan oluşur. Yarım daire kanallarının bu düzenlemesi, kesecik ve sakkül ve otolitler (harekete yanıt olarak tüy hücrelerini tetikleyen küçük yapılar) içindeki tüy hücreleri ile birlikte vestibüler sistemi oluşturur. Bu sistem, vücuttaki görme ve propriyosepsiyon reseptörleri ile birlikte beyne vücudunuzun konumu ile ilgili anlık geri bildirim sağlar. Bu bildirimdeki bozukluk vertigoyu oluşturur.
Vertigo bir hastalık değil, bir semptomdur. Birçok farklı durum vertigoya neden olabilir.
Vertigo Neden Olur?
Vertigoya neden olabilecek bir çok sebep bulunmaktadır. İç kulaktaki denge ilişkili problemler periferal vertigoya neden olabilirken beyin veya omurilik, merkezi sinir sistemi (CNS) ile ilgili bir sorun da vertigoya neden olabilir.
Vertigoya neden olabilecek iç kulak ilişkili problemler
Labirentit (İç Kulak İltihabı)
Bu bozukluk, iç kulak labirentinin iltihaplanması sonucunda ortaya çıkabilir. Bu alan içinde vestibulokoklear sinir bulunur.
Bu sinir, beyne kafanın hareketi, konumu ve sesler hakkında bilgi gönderir.
Labirentitli bir kişi vertigo semptomları dışında işitme kaybı, kulak çınlaması, baş ağrısı, kulak ağrısı ve görme değişiklikleri de yaşayabilir.
Vestibüler nörit
Vestibüler sinirin iltihabı vestibüler nörite neden olur. Labirentite benzer, ancak kişinin işitmesini etkilemez. Vestibüler nörit, bulanık görme, şiddetli mide bulantısı veya dengesizlik hissine eşlik edebilen vertigoya neden olur.
Kolesteatom
Bu kanserli olmayan cilt büyümesi, genellikle tekrarlayan enfeksiyon nedeniyle orta kulakta gelişir. Kulak zarının arkasında büyüdüğü için orta kulağın kemik yapılarına zarar vererek işitme kaybına ve baş dönmesine neden olabilir.
Ménière hastalığı
Bu hastalık, iç kulakta sıvı birikmesine neden olur ve bu da kulaklarda çınlama, işitme kaybı ile vertigo ataklarına yol açabilir. 40 ila 60 yaş arasındaki kişilerde daha görülme eğilimindedir.
Hastalığın kesin neden belirsizdir, ancak kan damarı daralmasından, viral bir enfeksiyondan veya bir otoimmün reaksiyondan kaynaklanabildiği düşünülmektedir. Genetik koşulların hastalığın oluşumunda rol oynadığı da tartışılmaktadır.
Benign paroksismal pozisyonel vertigo (BPPV)
İç kulak, sıvı ve kalsiyum karbonat kristalleri parçacıkları içeren otolit organları adı verilen yapıları içerir.
BPPV'de bu kristaller yerinden çıkar ve yarım daire kanallarına düşer. Orada, düşen her kristal, hareket sırasında yarım daire kanallarının kupulaları içindeki duyusal tüy hücrelerine dokunur.
Sonuç olarak, beyin bir kişinin pozisyonu hakkında yanlış bilgi alır ve baş dönmesi meydana gelir. İnsanlar tipik olarak 60 saniyeden az süren vertigo dönemleri yaşarlar, mide bulantısı ve diğer semptomlar da ortaya çıkabilir.
Akustik Nöroma
İç kulak yakınındaki vestibulokoklear sinirde gelişen iyi huylu bir tümör olan akustik nöroma da vertigo sebebi olabilir.
Vertigoya neden olabilecek beyin ilişkili sebepler
- Kafa travması veya travmatik beyin hasarı vertigo ile ilişkilidir.
- İnme vertigo ve denge bozukluklarına yol açabilir
- Multiple Skleroz
- Beyin ve omurilikteki tümörler
- Bazı hastalarda vestibüler migren adı verilen bir migren baş ağrısının sonucunda vertigo, baş dönmesi görülebilir.
Vertigo nedeni olabilen diğer faktörler
Vertigo ayrıca şunlarla da ortaya çıkabilir:
- Kulak ameliyatı
- Perilenfatik fistül, orta kulak ve iç kulak arasındaki iki zardan birinin yırtılması nedeniyle iç kulak sıvısının orta kulağa sızması.
- Kulak içinde veya çevresinde zona (herpes zoster oticus)
- Otoskleroz, bir orta kulak kemiği büyüme sorunu işitme kaybına yol açtığında
- Frengi
- Kas zayıflığına yol açan ataksi
- Geçici iskemik atak
- Serebellar veya beyin sapı hastalığı
Uzun süreli yatak istirahati ve bazı nöbet önleyici ilaçlar, tansiyon ilaçları, antidepresanlar ve hatta aspirin dahil olmak üzere birçok ilaç yan etki olarak vertigoya neden olabilir.
Hamilelikte Vertigo
Mide bulantısı ve baş dönmesi hamilelik sırasında sık görülen problemlerdir. Hormonal değişiklikler vücuttaki sıvıların içeriğini farklılarştırarak bu semptomları oluşturabilir.
İç kulaktaki sıvının içeriğinin değişmesi aşağıdaki gibi semptomlara yol açabilir:
- Vertigo (baş dönmesi)
- Denge kaybı
- Kulak çınlaması ve işitme güçlükleri
- Kulakta doluluk hissi
Vertigo Kalıtsal Mı?
Vertigo'nun kendisi kalıtsal değildir, ancak genellikle çeşitli durumların ve sendromların bir belirtisidir.
Bunlardan bazıları, belirli genetik faktörleri içeriyor gibi görünmektedir ve ailelerden geçebilir. Bir kişinin tekrarlayan vertigosu varsa, kalıtsal veya genetik bir bileşeni olabilir.
Bilim adamları, vertigoyu içeren çeşitli durumların genetik profilini araştırıyorlar.
Vertigoyu tetikleyebilen ve genetik faktörleri içerdiği görülen durumlara örnekler:
- Ailesel epizodik ataksi
- Migrenli vertigo
- Bilateral vestibüler hipofonksiyon
- Ailevi Ménière hastalığı
Bir doktor, baş dönmesi olan bir kişiye aile tıbbi geçmişi hakkında sorular sorabilir.
Vertigo Tipleri
Oluşma nedenlerine göre değişen farklı vertigo türleri vardır.
Periferik vertigo
Vakaların yaklaşık %80'i bu türdendir. Periferik vertigo genellikle iç kulaktaki problemlerden kaynaklanır.
İç kulaktaki minik organlar yerçekimine ve kişinin pozisyonuna göre sinir sinyalleri aracılığıyla beyne mesajlar göndererek tepki verir. Bu süreç kişinin ayağa kalktığında dengesini korumasını sağlar.
Bu sistemdeki değişiklikler vertigoya neden olabilir. BPPV ve inflamasyon bu tür vertigonun yaygın nedenlerdir. Diğer nedenler arasında Ménière hastalığı ve akustik nöroma yer alır.
Merkezi vertigo
Merkezi vertigo merkezi sinir sistemi ile ilgili problemler sonucunda oluşmaktadır. Genellikle beyin sapı veya beyinciğin bir kısmındaki problemden kaynaklanır. Vakaların yaklaşık %20'si bu türdendir.
Olası nedenler arasında vestibüler migren, demiyelinizasyon ve etkilenen CNS bölgesini veya bölgelerini içeren tümörler bulunur.
Servikal omurga ile ilgili bir problem vertigoya yol açabilir.
Baş Dönmesi Vertigo Belirtileri
Baş dönmesi vertigo sırasında kişi, başı veya çevresindeki görüntü hareket ediyor veya dönüyormuş gibi hissedecektir. Vertigoya neden olan probleme başlı olarak vertigo görme bozukluğu,anormal göz hareketleri gibi göz problemleri; bulantı, kusma, terleme gibi problemler; işitme kaybı ve kulakta çınlama gibi kulak problemleri; denge ve yürüme problemleri gibi belirtilerle birlikte görülebilir. Baş dönmesi vertigo yaşayan kişiler yaşadıkları durumu bayılmak üzere olmak veya düz bir çizgide yürüyememek,dengesizlik olarak da tanımlamaktadır.
Baş dönmesi, vertigo tek başına görülebilen bir semptomdur, ancak aşağıdaki diğer semptomlarla birlikte de ortaya çıkabilir.
Bu semptomlar şunları içerebilir:
- Denge sorunları ve ataksi
- Sersemlik
- Hareket problemleri
- Mide bulantısı ve kusma
- Kulak çınlaması, tinnitus
- Duyma problemleri
- Kulakta doluluk hissi
- Baş ağrısı
- Gözlerin genellikle bir yandan diğer yana kontrolsüz bir şekilde hareket ettiği nistagmus
- Hareket halindeyken görme problemleri
Vertigo Tanısı Nasıl Konur?
Doktorunuz baş dönmesine neyin sebep olduğunu bulmaya çalışacaktır. Fizik muayene gerçekleştirilecek, kişiye baş dönmesinin kendilerini nasıl hissettirdiğini sorulacak ve tıbbi geçmiş alınacaktır.
Doktor ayrıca bazı basit testler de yapabilir.
Vertigo Testleri
Doktorunuzun vertigoya neden olan durumu belirlemesi için bir veya birden fazla test gerçekleştirmesi gerekebilir. Bu testlerden bazıları hızlı ve basit iken diğerleri ise zaman alıcı ve zordur.
Belirtilerinizi ve sağlık geçmişiniz hakkında bilgileri toplayıp fizik muayene gerçekleştirdikten sonra doktorunuz aşağıdaki testleri gerçekleştirebilir.
Vertigo Tanısında Dix-Hallpike Manevrası Testi
Dix-Hallpike manevrası, doktorunuz, vertigonun nedeni olarak iyi huylu paroksismal pozisyonel vertigodan (BPPV) şüpheleniyorsa yaygın olarak kullanılır. Bu yöntem aynı zamanda doktorunuzun vertigonun bir iç kulak probleminden mi yoksa beyin ilişkili bir problemden mi kaynaklandığını anlamasına yardımcı olabilir.
Doktorunuz başınızı bir yöne doğru 45 derece çevirecektir. Ardından, başınız aşağı sarkacak şekilde sırt üstü yatarsınız ve 30 saniye sonra tekrar oturursunuz. Doktorunuz gözlerinizi muayene edecek ve baş dönmesi hissedip hissetmediğinizi soracaktır. Daha sonra prosedür diğer tarafta tekrarlanır.
Bu testin hoş olmayan vertigo nöbetlerini tetikleyebileceğini bilmelisiniz. Bu test sırasında semptomlar geliştirirseniz, doktorunuz vertigonuz olduğunu belirleyecektir.
Vertigo Tanısında Head Impulse Testi
Head impulse testi, gözlerinizin ve iç kulaklarınızın birlikte ne kadar iyi çalıştığını değerlendirir. Vertigo sebebi olarak vestibüler nörit denilen bir durumdan şüpheleniliyorsa sıklıkla kullanılır. Doktorunuz, iç kulağın yarım daire kanallarında bir soruna işaret edebilecek bazı hızlı göz hareketlerini ve refleks fonksiyonlarını değerlendirmek için başınızı hızla döndürecektir.
Vertigo Tanısında Romberg Testi
Romberg testi için ayaklarınız bitişik bir şekilde ayakta durmanız istenecektir. Ardından, gözlerinizi kapatacaksınız. Doktorunuz, baş dönmesine neyin sebep olduğunu belirlemek için ne kadar sallandığınızı veya dengenizin bozulduğunu değerlendirecektir.
Vertigo Tanısında Fukuda-Unterberger Testi
Fukuda-Unterberger testi, gözleriniz kapalı yürümenizi gerektirir. Doktorunuz, vücudunuzun hangi tarafının vertigodan etkilendiğini belirlemek için vücudunuzun orta hattan ne tarafa saptığına bakacaktır.
Elektronistagmografi (ENG) veya Videonistagmografi (VNG)
ENG ve VNG, anormal göz hareketlerini tespit etmek ve vertigo semptomlarının bir iç kulak probleminden kaynaklanıp kaynaklanmadığını belirlemek için kullanılır.
ENG elektrotlar kullanır ve VNG, başınız farklı konumlardayken veya belirli görsel hedefleri izlemeniz istendiğinde göz hareketlerini ölçmek için küçük kameralar kullanır. Kulak kanalı sıcaklığınızı kontrol etmek için hava veya su da kullanılabilir. Bu testler genellikle karanlık bir odada yapılır ve ani göz hareketlerine neden olabilir.
Vertigo Tanısında Rotasyon Testleri
Gözlerin ve iç kulağın birlikte ne kadar iyi çalıştığını görmek için rotasyon testleri kullanılır. Göz hareketlerini analiz ederken kafayı yavaşça bir yandan diğer yana hareket ettirmeyi içerirler. Farklı rotasyon testleri vardır. Bir yandan diğer yana hareket eden bir sandalyeye oturmanız ya da sabit bir hedefe bakmanız ve başınızı ileri geri veya aşağı yukarı hareket ettirmeniz istenebilir.
Vertigo Nedenini Teşhis Edebilecek Diğer Testler
Vertigo teşhisi için kullanılan diğer testler şunları içerebilir:
- Posturografi Posturografi, dengenizi ve duruşunuzu analiz eder. Bir platformda ayakla duracak ve farklı koşullarda dengenizi korumaya çalışacaksınız.
- Vestibüler Uyarılmış Miyojenik Potansiyel (VEMP) Bu yöntem, sinirlerinizin ve vücudunuzun iç kulak veya denge ile ilişkili diğer bölümlerinin düzgün çalışıp çalışmadığını değerlendirir. Sesler kulaklıklar aracılığıyla dinletilir ve özel elektrotlar sonuçları kaydeder.
- İşitme Testleri Odyometrik testler olarak da bilinen bu testler, işitme fonksiyonunuzu ölçer ve iç kulaktaki sorunları tespit edebilir. Ayrıca, iç kulağı beyne bağlayan sinirde bir sorun olup olmadığını doktorunuzun anlamasına yardımcı olabilirler. Birkaç farklı işitme testi türü mevcuttur. Elektrokokleografi adı verilen bir test, sıvı birikiminin iç kulağınızda aşırı basınca neden olup olmadığını belirlemeye yardımcı olur.
- Manyetik Rezonans Görüntüleme (MR) Doktorunuzun vertigo semptomlarınızın olası nedenlerini belirlemesine ve diğerlerini ekarte etmesine yardımcı olmak için bir MR taraması kullanılabilir. Vücudunuzun içinin görüntülerini oluşturmak için bir manyetik alan ve radyo dalgaları kullanır. Bu test genellikle işitme kaybı veya nörolojik semptomları olan kişilerde bir nedeni belirlemek için kullanılır. Bir MR, sıvı birikimi, iç kulakta iltihaplanma veya sinirde bir büyüme gibi problemleri gösterebilir.
- Bilgisayarlı Tomografi (BT) Genellikle doktorların iç kulak çevresindeki kırıklar veya kemik incelmesi gibi anormallikleri görmelerini sağlamak için bir BT taraması kullanılır.
- Görme Testleri Bazen doktorların vertigo semptomlarının nedenini bulmasına yardımcı olmak için görme testleri önerilir.
- Kan Testleri Bir kan testi, baş dönmesi şikayetlerinizin altnda yatan sorunları ortaya çıkarabilir. Doktorunuz kan hücresi sayınızı, tiroid fonksiyonunuzu, kan şekeri seviyenizi, elektrolitlerinizi ve daha fazlasını kontrol edebilir.
- Alerji Testleri Bazen baş dönmesi semptomlarının sorumlusu alerjilerdir. Neye alerjiniz olduğunu belirlemek, doktorların ataklarınızı neyin tetiklediğini anlamalarına yardımcı olabilir.
Doktorunuz vertigo semptomlarınıza başka sorunların neden olduğundan şüpheleniyorsa, size farklı testler yapılabilir.
Vertigo Tedavisi ve Egzersizler
Bazı vertigo türleri tedavi olmaksızın kendiliğinden çözülür, ancak kişinin altta yatan sorun için tedaviye ihtiyacı olabilir. Örneğin bir doktor, vertigo oluşturan bakteriyel bir enfeksiyon için antibiyotik veya zona için antiviral ilaçlar reçete edebilir. Bazı semptomları hafifletebilecek ilaçlar mevcuttur. Bu ilaçlar, taşıt tutmasını ve mide bulantısını azaltmak için antihistaminikler ve antiemetikler içerir.
Diğer tedaviler etkili değilse cerrahi gerekebilir. BPPV ve akustik nöroma, vertigo tedavisinde ameliyatın uygun olabileceği iki durumdur.
Periferik vertigo için en etkili tedavilerden bazıları, partikül yeniden konumlandırma hareketlerini içerir. Bu tedavilerin en bilineni Epley manevrası egzersizi veya kanalit yeniden konumlandırma prosedürüdür. Bu tedavi sırasında belirli baş hareketleri iç kulaktaki gevşek kristallerin (kanalitler) hareketine yol açar. Bu kristalleri yeniden konumlandırarak iç kulakta daha az tahrişe neden olurlar ve semptomlar çözülebilir. Bu hareketler başlangıçta vertigonun kötüleşmesine yol açabileceğinden, deneyimli bir doktor veya fizyoterapist tarafından yapılmalıdır.
Vertigo tedavinde Brandt-Daroff egzersizleri, pozisyonel vertigo semptomlarını hafifletmeye yardımcı olabilir. Bu, başlangıçta başınızı vertigoya neden olan taraftan uzağa bakacak şekilde, oturur pozisyondan hızla düz bir şekilde uzanmayı içerir. En iyi fayda için bunun günde birkaç kez tekrarlanması gerekir. Vertigo veya baş dönmesi semptomlarını azalttığı tespit edilen diğer hareketler arasında Semont manevrası ve Foster manevrası bulunur.
Vertigo tedavisinde ilaçlar biraz rahatlama sağlayabilir, ancak uzun süreli kullanım için önerilmez. Doktorlar genellikle kalıcı vertigo semptomları için meclizine reçete eder ve etkili olabilir. Diazepam gibi benzodiazepin ilaçları da etkilidir ancak yan etki olarak ciddi uyuşukluğa neden olabilir. Bulantı veya kusmayı azaltmak için başka ilaçlar kullanılabilir. İlaçların semptomları tedavi ettiği ancak vertigoyu "tedavi etmediği" bilinmelidir.
Ménière hastalığı olan bireyler için genellikle tutarlı bir düşük tuzlu (düşük sodyumlu) diyet önerilir. Bu, vestibüler sistemdeki bazı sıvı dalgalanmalarını azaltmaya yardımcı olur ve Ménière hastalığının neden olduğu bazı semptomları azaltır.
Ménière hastalığının tedavisi
Doktorunuz, Ménière hastalığı için ilaç reçete edebilir. Bunlar, bu duruma bağlı baş dönmesini hafifletmeye yardımcı olabilecek ilaçları içerebilir.
Diğer tedavi seçenekleri şunları içerir:
- Sodyum alımını sınırlamak ve sıvı seviyelerini azaltmak için diüretik tedavisi kullanmak
- Kulağa bir cihaz takmayı içeren basınç darbe tedavisini denemek
- Bir doktorun orta kulağa antibiyotik veya kortikosteroid enjekte etmesi
- Kafein, çikolata, alkolden kaçınmak ve sigara içmemek
Yaşam tarzı değişiklikleri
Vertigo etkilerini azaltmaya yardımcı olabilecek adımlar şunları içerir:
- Baş dönmesi şiddetli olduğunda sessiz, karanlık bir odada hareketsiz yatmak
- Baş dönmesi hissi ortaya çıkar çıkmaz oturmak
- Ayağa kalkmak, yukarıya bakmak veya başı çevirmek gibi semptomları tetikleyebilecek hareketleri gerçekleştirmemek
- Bir şey almak için eğilmek yerine çömelmek
- Yürürken gerekirse baston kullanmak
- İki veya daha fazla yastıkta uyumak
- Düşmeyi önlemek için geceleri kalkarken ışıkları açmak
Ağır baş dönmesi yaşayan kişiler araba kullanmamalı veya merdivenlerde dikkatli olmalıdır.
Vertigonun Tekrarlaması Önlenebilir Mi?
İç kulakta denge ile ilgili olan sistemlerin sizin hareketlerinizi düzgün bir şekilde anlayıp yorumlayabilmesi vertigonun oluşmasını engeller. Bu iç kulak sistemlerinin düzgün çalışması için dans etmek veya ping pong gibi göz, kafa ve vücut koordinasyonunu geliştiren aktivitelere katılabilirsiniz.
Bazı çalışmalar d vitamini takviyelerinin belirli vertigo tiplerinin oluşumunu engellediğini göstermektedir. Doktorunuzla d vitamini takviyeler hakkında konuşun.
Egzersiz, dengeli beslenme, uygun miktarda sıvı tüketmek ve uyku, stres yönetimi, kalp ve zihinsel sağlık problemlerini kontrol altında tutmanıza yardımcı olarak bunlarla ilişkili baş dönmesi vertigo riskini azaltır. Migren yönetimi taktikleri de benzer şekilde yardımcı olabilir.
