OTİZM NEDİR? BELİRTİLERİ NELERDİR?

Otizm Nedir?

Otizm spektrum bozukluğu, bir kişinin başkalarıyla nasıl iletişim kurduğu ve sosyalleştiğini etkileyen, sosyal etkileşim ve iletişimde sorunlara neden olan beyin gelişimi ile ilgili bir durumdur. Bozukluk ayrıca sınırlı ve tekrarlayan davranış kalıplarını da içerir. Otizm spektrum bozukluğundaki "spektrum" terimi, çok çeşitli semptomları ve şiddeti ifade eder.

Otizm spektrum bozukluğu, daha önce ayrı ayrı bozukluklar olarak kabul edilen otizm, Asperger sendromu, belirtilmemiş bir yaygın gelişimsel bozukluklar gibi durumların birlikte görülmesini içerir. 

Otizm spektrum bozukluğu erken çocukluk döneminde başlar ve sosyal olarak, okulda ve işte iletişimde sorunlara neden olur. Çoğunlukla otizmli çocuklar doğduktan sonraki ilk yıl içinde otizm belirtileri gösterir. Az sayıda çocuk ilk yıl normal bir şekilde gelişiyor gibi görünür ve 18 ila 24 aylık bir gerileme dönemi sonrası otizm belirtileri göstermeye başlar.

Otizm spektrum bozukluğunun tedavisi olmasa da, yoğun, erken tedavi birçok otizmli çocuğun hayatında büyük bir fark yaratabilir.

Otizm Neden Olur?

Otizm spektrum bozukluğunun bilinen tek bir nedeni yoktur. Bozukluğun karmaşıklığı ve belirtilerin, ciddiyetin değiştiği gerçeği göz önüne alındığında, muhtemelen altta yatan birçok neden bulunmaktadır. Hem genetik hem de çevre otizm gelişiminde bir rol oynayabilir.

• Genetik. Otizm spektrum bozukluğunda birkaç farklı genin rol oynadığı düşünülmektedir. Bazı çocuklarda otizm spektrum bozukluğu, Rett sendromu veya kırılgan X sendromu gibi genetik bir bozuklukla ilişkilendirilebilir. Diğer çocuklar için genetik değişiklikler (mutasyonlar) otizm spektrum bozukluğu riskini artırabilir. Yine de diğer genler, beyin gelişimini veya beyin hücrelerinin iletişim kurma şeklini etkileyebilir veya semptomların ciddiyetini belirleyebilir. Bazı genetik mutasyonlar kalıtsal olarak aktarılırken, diğerleri yaşam içerisinde kendiliğinden meydana gelir.
• Çevresel faktörler. Araştırmacılar şu anda viral enfeksiyonlar, ilaçlar, hamilelik dönemindeki komplikasyonlar veya hava kirliliği gibi faktörlerin otizm spektrum bozukluğunu tetiklemede rol oynayıp oynamadığını araştırıyorlar.

Aşılar ve otizm spektrum bozukluğu arasında bağlantı yoktur!

Otizm spektrum bozukluğundaki en büyük tartışmalardan biri, bozukluk ile çocukluk dönemi aşıları arasında bir bağlantı olup olmadığına odaklanır. Kapsamlı araştırmalara rağmen, hiçbir güvenilir çalışma otizm spektrum bozukluğu ile herhangi bir aşı arasında bir bağlantı göstermemiştir. Aslında, yıllar önce tartışmayı ateşleyen orijinal çalışma, zayıf tasarım ve şüpheli araştırma yöntemleri nedeniyle geri çekilmiş bir çalışmadır.

Çocukluk dönemi aşılarından kaçınmak, çocuğunuzu boğmaca, kızamık veya kabakulak gibi ciddi hastalıklara yakalanma ve yayma tehlikesiyle karşı karşıya bırakabilir.

Otizm Önlenebilir Mi?

Otizm spektrum bozukluğunu önlemenin bir yolu yoktur, ancak tedavi seçenekleri vardır. Erken teşhis ve müdahale davranışları, becerileri ve dil gelişimini iyileştirebilir. Bununla birlikte, tedavi her yaşta faydalıdır. Tedavi sonrası çocuklar genellikle otizm spektrum bozukluğunu tamamen aşamasa da düzgün fonksiyon gösterebilecek hale gelebilir.

Otizm Risk Faktörleri

Otizm spektrum bozukluğu teşhisi konan çocukların sayısı her geçen gün artmaktadır ancak bunun daha iyi tespit ve raporlamadan mı yoksa vaka sayısındaki gerçek artıştan mı yoksa her ikisinden mi kaynaklandığı net değildir.

Otizm spektrum bozukluğu her ırktan ve milletten çocuğu etkiler, ancak belirli faktörler otizm geliştirme riskini artırır. Bunlar şunları içerebilir:

• Çocuğunuzun cinsiyeti. Erkeklerin otizm spektrum bozukluğu geliştirme olasılığı kızlara göre yaklaşık dört kat daha fazladır.
• Aile öyküsü. Otizm spektrum bozukluğu olan bir çocuğu olan ailelerin, bozukluğa sahip başka bir çocuğa sahip olma riski daha yüksektir. Ayrıca otizm spektrum bozukluğu olan bir çocuğun ebeveynleri veya akrabalarının sosyal veya iletişim becerileriyle ilgili küçük sorunları olması veya bozukluğa özgü belirli davranışlarda bulunmaları da nadir değildir.
• Diğer bozukluklar. Bazı tıbbi rahatsızlıkları olan çocuklar, normalden daha yüksek otizm spektrum bozukluğu veya otizm benzeri belirtiler gösterme riskine sahiptir. Örnekler arasında, entelektüel sorunlara neden olan kalıtsal bir bozukluk olan frajil X sendromu; beyinde iyi huylu tümörlerin geliştiği bir durum olan tüberöz skleroz; ve neredeyse sadece kadınlarda ortaya çıkan ve baş bölgesinin büyümesinin yavaşlamasına, zihinsel engelliliğe ve amaçlı el işlevinin kaybına neden olan genetik bir durum olan Rett sendromu bulunmaktadır.
• Erken doğmuş bebekler. 26. gebelik haftasından önce doğan bebeklerin otizm spektrum bozukluğu riski daha yüksek olabilir.
• Ebeveynlerin yaşları. Yaşlı ebeveynlerden doğan çocuklar ile otizm spektrum bozukluğu arasında bir bağlantı olduğu düşünülmektedir ancak bu bağlantıyı kurmak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç bulunmaktadır.

Otizm Belirtileri

Bazı çocuklar erken bebeklik döneminde göz temasının azalması, isimlerine yanıt vermeme veya iletişime kayıtsızlık gibi otizm spektrum bozukluğu belirtileri gösterir. Diğer çocuklar, yaşamlarının ilk birkaç ayında veya yıllarında normal bir şekilde gelişebilir, ancak daha sonra aniden içine kapanır veya saldırgan hale gelir, edindikleri dil becerilerini kaybederler. Otizm belirtileri genellikle 2 yaşına kadar görülür.

Otizm spektrum bozukluğu olan bazı çocuklar öğrenmede güçlük çekerler ve bazılarının da zekasının normal zekadan daha düşük olduğunu gösteren belirtileri vardır. Otizmli bazı çocuklar ise normalden yüksek zekaya sahiptir - çabuk öğrenirler, ancak iletişim kurmakta ve günlük hayatta bildiklerini uygulamakta ve sosyal durumlara uyum sağlamakta güçlük çekerler.

Her çocukta otizm belirtilerinin benzersiz ve farklı olması nedeniyle, otizmin şiddetinin seviyesinin belirlenmesi bazen zor olabilir. Genelde, otizmin şiddetine belirtilerin düzeyine ve bunların işlev görme yeteneğini nasıl etkilediğine bakarak karar verilir.

Aşağıda, otizm spektrum bozukluğu olan kişilerde gözlenen bazı yaygın belirtiler bulunmaktadır.

Sosyal İletişim ve Etkileşim

Otizm spektrum bozukluğu olan bir çocuk veya yetişkin, aşağıdaki belirtilerden herhangi biri dahil olmak üzere sosyal etkileşim ve iletişim becerileriyle ilgili sorunlar yaşayabilir:

• İsmine yanıt vermeme veya bazen sizi duymuyormuş gibi davranma
• Sarılmaya ve fiziksel temasa karşı olma ve tek başına oynamayı tercih ederek kendi dünyasına çekilme
• Göz temasının zayıf olması ve yüz ifadesinden yoksun olma
• Hiç konuşmama veya konuşma yeteneğinde gerilik
• Bir konuşma başlatamamak veya sadece istekte bulunmak veya öğeleri etiketlemek için kısa kelimeler kullanarak iletişim kurmak
• Anormal bir ton veya ritimle konuşmak
• Kelimeleri veya cümleleri kelimesi kelimesine tekrar etmek
• Basit soruları veya talimatları anlamıyor gibi görünmek
• Duyguları veya hisleri ifade etmemek ve başkalarının hislerinden habersiz görünmek
• Pasif, agresif veya yıkıcı olarak sosyal bir etkileşime uygunsuz bir şekilde yaklaşım
• Başkalarının yüz ifadelerini, vücut duruşlarını veya ses tonunu yorumlamak gibi sözlü olmayan ipuçlarını tanımada güçlük çekme

Otizmde Davranış Kalıpları

Otizm spektrum bozukluğu olan bir çocuk veya yetişkin, aşağıdaki belirtilerden herhangi biri de dahil olmak üzere sınırlı, tekrarlayan davranış kalıplarına, ilgi alanlarına veya aktivitelere sahip olabilir:

• Sallanma, dönme veya el çırpma gibi tekrarlayan hareketler gerçekleştirmek
• Isırma veya kafa vurma gibi kendine zarar verebilecek faaliyetler gerçekleştirmek
• Belirli rutinler veya ritüeller geliştirmek ve en ufak bir değişiklikte rahatsız olmak
• Koordinasyon sorunları, sakarlık veya ayak parmakları üzerinde yürüme gibi garip hareket kalıpları ve tuhaf, sert veya abartılı vücut dili varlığı
• Bir oyuncak arabanın dönen tekerlekleri gibi bir nesnenin ayrıntılarından etkilenmek, ancak nesnenin genel amacını veya işlevini anlamamak
• Işığa, sese veya dokunmaya alışılmadık derecede duyarlı olmak, ancak ağrı veya sıcaklığa kayıtsız kalmak
• Taklit veya hayal ürünü oyunlara katılmamak
• Anormal yoğunluk veya odak içeren bir nesneye veya aktiviteye sabit kalmak
• Yalnızca birkaç yiyeceği yemek veya belirli bir dokuya sahip yiyecekleri yemeyi reddetmek gibi belirli yiyecek tercihlerinin varlığı

Otizm spektrum bozukluğu olan bazı çocuklar olgunlaştıkça başkalarıyla daha fazla iletişim kurmaya başlar ve davranış problemleri azalır. Bazıları, genellikle en az ciddi belirtileri olanlar, tedavi sonrası normal veya normale yakın yaşamlar sürdürebilir. 

Otizmin Olası Komplikasyonları

Sosyal etkileşim, iletişim ve davranışla ilgili sorunlar aşağıdakilere yol açabilir:

• Okulda öğrenmeyle ilgili sorunlar
• İş yeri sorunları
• Bağımsız yaşayamama
• Sosyal izolasyon
• Aile içinde stres
• Mağduriyet ve zorbalığa uğrama

Otizm Tanısı Nasıl Konulur?

Çocuğunuzun doktoru, düzenli kontrollerde gelişimsel gecikmelerin belirtilerini arayacaktır. Çocuğunuz herhangi bir otizm spektrum bozukluğu belirtisi gösteriyorsa, değerlendirme için muhtemelen bir çocuk psikiyatristi veya psikolog, pediatrik nörolog veya gelişimsel pediatrist gibi otizm spektrum bozukluğu olan çocukları tedavi eden bir uzmana yönlendirileceksiniz.

Otizm spektrum bozukluğu semptom ve ciddiyet açısından büyük farklılıklar gösterdiğinden tanı koymak zor olabilir. Bozukluğu belirlemek için belirli bir tıbbi test yoktur. Bunun yerine bir uzman şunları yapabilir:

• Çocuğunuzu gözlemleyecek ve çocuğunuzun sosyal etkileşimlerinin, iletişim becerilerinin ve davranışlarının zaman içinde nasıl geliştiği hakkında sorular sormak
• Çocuğunuza işitme, konuşma, dil, gelişim düzeyi ile sosyal ve davranışsal sorunları kapsayan testler gerçekleştirmek
• Çocuğunuza yapılandırılmış sosyal ve iletişim etkileşimleri sunmak ve performansını puanlamak
• Teşhisi belirlemek için diğer uzmanlardan yardım almak
• Çocuğunuzun Rett sendromu veya kırılgan X sendromu gibi genetik bir bozukluğa sahip olup olmadığını belirlemek için genetik testler

Otizm Tedavisi

Otizm spektrum bozukluğunun kesin tedavisi yoktur ve herkese aynı tedavi uygulanmaz. Tedavinin amacı, otizm spektrum bozukluğu semptomlarını azaltarak, gelişimi ve öğrenmeyi destekleyerek çocuğunuzun işlev görme yeteneğini en üst düzeye çıkarmaktır. Okul öncesi yıllarda erken tedavi, çocuğunuzun kritik sosyal, iletişim, işlevsel ve davranışsal becerileri öğrenmesine yardımcı olabilir.

Otizm spektrum bozukluğu için ev ve okul temelli tedaviler ve müdahaleler çocuğunuzun ihtiyaçları doğrultusunda zamanla değişebilir. Doktorunuz size seçenekler önerebilir ve bölgenizdeki kaynakları belirlemeye yardımcı olabilir.

Çocuğunuza otizm spektrum bozukluğu teşhisi konulursa, bir tedavi stratejisi oluşturma konusunda uzmanlarla konuşun ve çocuğunuzun ihtiyaçlarını karşılayacak profesyonellerden oluşan bir ekip ile çalışır.

Tedavi seçenekleri şunları içerebilir:

• Davranış ve iletişim terapileri. Birçok tedavi programı, otizm spektrum bozukluğuyla ilişkili sosyal, dil ve davranışsal zorlukları ele almaktadır. Bazı programlar, sorunlu davranışları azaltmaya ve yeni beceriler öğretmeye odaklanır. Diğer programlar, çocuklara sosyal durumlarda nasıl davranacaklarını veya başkalarıyla nasıl daha iyi iletişim kuracaklarını öğretmeye odaklanır. Uygulamalı davranış analizi, çocukların yeni beceriler öğrenmesine ve bu becerileri ödül temelli bir motivasyon sistemi aracılığıyla birden çok duruma genelleştirmesine yardımcı olabilir.
• Eğitim terapileri. Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklar genellikle yüksek düzeyde yapılandırılmış eğitim programlarına iyi yanıt verirler. Başarılı programlar tipik olarak bir uzman ekibi ve sosyal becerileri, iletişimi ve davranışı geliştirmeye yönelik çeşitli etkinlikleri içerir. Yoğun, bireyselleştirilmiş davranışsal müdahaleler alan okul öncesi çocuklar genellikle iyi ilerleme gösterirler.
• Aile terapileri. Ebeveynler ve diğer aile üyeleri, sosyal etkileşim becerilerini geliştiren, sorunlu davranışları yöneten ve günlük yaşam becerilerini ve iletişimi öğreten şekillerde çocuklarıyla nasıl oynanacağını ve etkileşimde bulunacağını öğrenebilirler.
• Diğer tedaviler. Çocuğunuzun ihtiyaçlarına bağlı olarak, iletişim becerilerini geliştirmek için konuşma terapisi, günlük yaşam aktivitelerini öğretmek için mesleki terapi ve hareketi ve dengeyi iyileştirmek için fizik tedavi faydalı olabilir. Bir psikolog, sorunlu davranışı ele almanın yollarını önerebilir.
• İlaçlar. Hiçbir ilaç otizm spektrum bozukluğunun temel belirtilerini iyileştiremez, ancak belirli ilaçlar semptomları kontrol etmeye yardımcı olabilir. Örneğin, çocuğunuz hiperaktif ise belirli ilaçlar verilebilir; antipsikotik ilaçlar bazen ciddi davranış problemlerini tedavi etmek için kullanılır; ve anksiyete için antidepresanlar reçete edilebilir. Bazı ilaçlar ve takviyeler etkileşime girerek tehlikeli yan etkilere neden olabilir.

Diğer tıbbi ve akıl sağlığı problemleri

Otizm spektrum bozukluğuna ek olarak çocuklar, gençler ve yetişkinler aşağıdakileri de yaşayabilir:

• Tıbbi sağlık sorunları. Otizm spektrum bozukluğu olan çocukların epilepsi, uyku bozuklukları, sınırlı yemek tercihleri veya mide problemleri gibi tıbbi sorunları da olabilir. Çocuğunuzun doktoruna bu koşulları birlikte en iyi şekilde nasıl yönetebileceğini sorun.
• Yetişkinliğe geçişle ilgili sorunlar. Otizm spektrum bozukluğu olan gençler ve genç yetişkinler vücut değişikliklerini anlamakta güçlük çekebilir. Ayrıca, ergenlik döneminde sosyal durumlar giderek daha karmaşık hale gelir ve bireysel farklılıklara karşı daha az hoşgörü olabilir. Ergenlik yıllarında davranış sorunları zor olabilir.
• Diğer akıl sağlığı bozuklukları. Otizm spektrum bozukluğu olan gençler ve yetişkinler, genellikle anksiyete ve depresyon gibi diğer akıl sağlığı bozuklukları yaşarlar. Doktorunuz, akıl sağlığı uzmanınız ve hizmet kuruluşları size yardımcı olabilir.

Alternatif tıp

Otizm spektrum bozukluğu tamamen tedavi edilemediğinden, birçok ebeveyn alternatif veya tamamlayıcı tedaviler arar, ancak bu tedavilerin etkili olduklarını gösteren çok az sayıda araştırması vardır. Bu yaklaşımlarla istemsiz olarak olumsuz davranışları pekiştirebilirsiniz. Ve bazı alternatif tedaviler potansiyel olarak tehlikelidir.

Çocuğunuz için düşündüğünüz herhangi bir terapinin bilimsel kanıtları hakkında çocuğunuzun doktoruyla konuşun.

Kanıta dayalı tedavilerle birlikte kullanıldığında bir miktar fayda sağlayabilecek tamamlayıcı ve alternatif terapilerin örnekleri şunları içerir:

• Yaratıcı terapiler. Bazı ebeveynler, bir çocuğun dokunmaya veya sese duyarlılığını azaltmaya odaklanan sanat terapisi veya müzik terapisi ile eğitimsel ve tıbbi müdahaleyi desteklemeyi seçer. Bu terapiler, diğer tedavilerle birlikte kullanıldığında bir miktar fayda sağlayabilir.
• Duyusal temelli terapiler. Bu terapiler, otizm spektrum bozukluğu olan kişilerin dokunma, denge ve işitme gibi duyusal bilgileri tolere eden veya işleyen sorunlara neden olan bir duyusal işleme bozukluğuna sahip olduğuna dair kanıtlanmamış teoriye dayanmaktadır. Terapistler bu duyuları harekete geçirmek için fırçalar, sıkmalı oyuncaklar, trambolinler ve diğer malzemeleri kullanırlar. Araştırmalar, bu tedavilerin etkili olduğunu göstermedi, ancak diğer tedavilerle birlikte kullanıldıklarında bazı faydalar sağlayabilirler.
• Masaj. Masaj rahatlatıcı olsa da, otizm spektrum bozukluğunun semptomlarını iyileştirip iyileştirmediğini belirlemek için yeterli kanıt bulunmamaktadır.
• Evcil hayvan veya at terapisi. Evcil hayvanlar arkadaşlık ve iletişim sağlayabilir, ancak hayvanlarla etkileşimin otizm spektrum bozukluğunun semptomlarını iyileştirip iyileştirmediğini belirlemek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.

Bazı tamamlayıcı ve alternatif terapiler zararlı olmayabilir, ancak bazılarının yardımcı olduklarına dair hiçbir kanıt yoktur. Bazıları ayrıca önemli mali maliyet içerebilir ve uygulanması zor olabilir. Bu tedavilerin örnekleri şunları içerir:

• Özel diyetler. Özel diyetlerin otizm spektrum bozukluğu için etkili bir tedavi olduğuna dair hiçbir kanıt yoktur. Ve büyüyen çocuklar için kısıtlayıcı diyetler beslenme eksikliklerine yol açabilir. Kısıtlayıcı bir diyet uygulamaya karar verirseniz, çocuğunuz için uygun bir yemek planı oluşturmak için bir diyetisyenle birlikte çalışın.
• Vitamin takviyeleri ve probiyotikler. Normal miktarlarda kullanıldığında zararlı olmasa da, otizm spektrum bozukluğu semptomları için faydalı olduklarına dair hiçbir kanıt yoktur ve takviyeler pahalı olabilir. Vitaminler ve diğer takviyeler hakkında çocuğunuz için uygun dozaj hakkında doktorunuzla konuşun.
• Akupunktur. Bu terapi, otizm spektrum bozukluğu semptomlarını iyileştirmek amacıyla kullanılmıştır, ancak akupunkturun etkinliği araştırmalarla desteklenmemektedir.

Bazı tamamlayıcı ve alternatif tedaviler, yararlı olduklarına ve potansiyel olarak tehlikeli olduklarına dair kanıtlara sahip değildir. Otizm spektrum bozukluğu için önerilmeyen tamamlayıcı ve alternatif tedavilerin örnekleri şunları içerir:

• Şelasyon terapisi. Bu tedavinin cıva ve diğer ağır metalleri vücuttan uzaklaştırdığı söyleniyor, ancak otizm spektrum bozukluğu ile bilinen bir bağlantı yok. Otizm spektrum bozukluğu için şelasyon tedavisi araştırma kanıtlarıyla desteklenmez ve çok tehlikeli olabilir. Bazı durumlarda şelasyon tedavisi gören çocuklar ölmüştür.
• Hiperbarik oksijen tedavileri. Hiperbarik oksijen, basınçlı bir odanın içinde oksijenin solunmasını içeren bir tedavidir. Bu tedavinin otizm spektrum bozukluğu semptomlarının tedavisinde etkili olduğu gösterilmemiştir ve bu kullanım için Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından onaylanmamıştır.
• İntravenöz immünoglobulin (IVIG) infüzyonları. IVIG infüzyonlarının otizm spektrum bozukluğunu iyileştirdiğine dair hiçbir kanıt yoktur ve FDA bu kullanım için immünoglobulin ürünlerini onaylamamıştır.

Ne zaman bir doktora görünmeli?

Her bebek kendine özgü bir hızla büyür, gelişir ve çoğu, bazı ebeveynlik kitaplarında bulunan kesin zaman çizelgelerini takip etmez. Ancak otizm spektrum bozukluğu olan çocuklar genellikle 2 yaşından önce bazı gecikmiş gelişim belirtileri gösterir.

Çocuğunuzun gelişimi hakkında endişeleriniz varsa veya çocuğunuzda otizm spektrum bozukluğu olabileceğinden şüpheleniyorsanız, endişelerinizi doktorunuzla görüşün. Belirtiler diğer gelişimsel bozukluklarla da bağlantılı olabilir.

Otizm spektrum bozukluğunun belirtileri, dil becerilerinde ve sosyal etkileşimlerde bariz gecikmeler olduğunda genellikle gelişimin erken dönemlerinde ortaya çıkar. Aşağıdaki durumlarda, doktorunuz çocuğunuzun bilişsel, dil ve sosyal becerilerinde gecikme olup olmadığını belirlemek için gelişim testleri önerebilir:

• 6 aya kadarlık dönemde size gülümsemeyle veya mutlu bir ifadeyle yanıt vermiyorsa
• 9 aya kadar olan dönemde sesleri veya yüz ifadelerini kullanmıyorsa
• 14 aya kadar olan dönemde - işaret etme veya el sallama gibi - davranışları gerçekleştirmiyorsa
• 16 aya kadar tek kelime konuşmadıysa
• 18 aya kadar "hayal ürünü" olabilecek oyunlara katılım göstermiyorsa
• 24 aya kadar iki kelimelik cümleleri söylemiyorsa