Obsesif kompulsif bozukluk nedir?
Obsesif kompulsif bozukluk (OKB), sizin tekrarlayan davranışlar ve hareketler yapmanıza neden olan istenmeyen düşünce ve korkuları içerir. Bu obsesyonlar ve kompulsiyonlar günlük aktivitelere müdahale eder ve ciddi sıkıntıya neden olur.
Takıntılarınızı görmezden gelmeyi deneyebilirsiniz, ancak bu yalnızca takıntılarınızın oluşturduğu sıkıntınızı ve endişenizi artırır. Sonunda, stresinizi hafifletmeye çalışmak için zorlayıcı eylemler gerçekleştirmeye yönlendirilirsiniz. Rahatsız edici düşünceleri veya dürtüleri görmezden gelme veya onlardan kurtulma çabalarına rağmen, takıntılar geri gelmeye devam ederler. Bu, OKB'nin kısır döngüsü olan daha fazla tekrarlı davranışlara yol açar.
OKB genellikle aşırı derecede mikrop kapma korkusu gibi belirli temalar etrafında toplanır. Kirlenme korkularınızı hafifletmek için ellerinizi ağrıyana ve çatlayana kadar yıkamanız gerekiyor gibi hissedebilirsiniz.
Obsesif Kompulsif Bozukluk Nedenleri
Obsesif kompulsif bozukluğun oluşma nedeni tam olarak anlaşılamamıştır. Ana teoriler şunları içerir:
- Biyoloji. OKB, vücudunuzun kendi doğal kimyasındaki veya beyin fonksiyonlarındaki değişikliklerin bir sonucu olabilir.
- Genetik. OKB'nin genetik bir bileşeni olabilir, ancak spesifik genler henüz tanımlanmamıştır.
- Öğrenme. Obsesif korkular ve zorlayıcı davranışlar, aile üyelerini izleyerek veya zamanla kademeli olarak öğrenilebilir.
Obsesif Kompulsif Bozukluk Geliştirme Riskini Arttıran Faktörler
Obsesif kompulsif bozukluğu geliştirme veya tetikleme riskini artırabilecek faktörler şunları içerir:
- Aile öyküsü. Obsesif kompulsif bozukluk hastası olan ebeveynleri veya diğer aile üyeleri olan kişilerde OKB geliştirme riski daha yüksektir.
- Stresli yaşam olayları. Travmatik veya stresli olaylar yaşadıysanız, OKB geliştirme riskiniz artabilir. Travmalar düşünceleri, ritüelleri ve duygusal sıkıntıyı tetikleyebilir.
- Diğer ruh sağlığı bozuklukları. OKB, anksiyete bozuklukları, depresyon, madde kötüye kullanımı veya tik bozuklukları gibi diğer akıl sağlığı bozuklukları ile ilişkili olabilir.
Obsesif Kompulsif Bozukluk Belirtileri
Obsesif-kompulsif bozukluk genellikle hem obsesyonları hem de kompulsiyonları içerir. Ancak sadece obsesyon semptomlarının veya sadece kompulsiyon semptomlarının olması da mümkündür. Takıntı ve kompulsiyonlarınızın aşırı veya mantıksız olduğunu fark edebilir veya etmeyebilirsiniz, ancak bunlar çok zaman alır ve günlük rutininizi, sosyal, okul veya iş hayatınızı engeller.
Obsesyon (takıntı) belirtileri
OKB obsesyonları, tekrarlayan, ısrarcı ve istenmeyen düşünceler, dürtüler veya müdahaleci olan ve sıkıntı veya endişeye neden olan görüntülerdir. Zorlayıcı bir davranış veya ritüel gerçekleştirerek onları görmezden gelmeye veya onlardan kurtulmaya çalışabilirsiniz. Bu saplantılar, genellikle başka şeyler düşünmeye veya yapmaya çalıştığınızda araya girer.
Takıntılar genellikle aşağıdaki gibi temalara sahiptir:
- Kirlenme veya kir korkusu
- Şüphe duymak ve belirsizliğe tahammül etmekte zorluk çekmek
- Düzenli ve simetrik şeylere ihtiyaç duymak
- Kontrolü kaybetme ve kendinize veya başkalarına zarar verme konusunda agresif veya korkunç düşünceler
- Saldırganlık veya cinsel, dini konular dahil olmak üzere istenmeyen düşünceler
Takıntı belirtileri ve semptomlarının örnekleri şunları içerir:
- Başkalarının dokunduğu nesnelere dokunarak kirlenme korkusu
- Kapıyı kilitlediğiniz veya sobayı kapattığınıza dair şüpheler
- Nesneler düzenli olmadığında veya belirli bir yöne bakmadığında yoğun stres hissi
- Arabanızı bir insan kalabalığının içine sürme düşüncesi
- Müstehcen şeyler bağırmak veya toplum içinde uygunsuz davranmakla ilgili düşünceler
- Hoş olmayan cinsel düşünceler
- El sıkışmak gibi takıntıları tetikleyebilecek durumlardan kaçınma
Kompulsiyon belirtileri
OKB kompulsiyonları, gerçekleştirmek zorunda olduğunuzu hissettiğiniz tekrarlayıcı davranışlardır. Bu tekrarlayan davranışlar veya zihinsel eylemlerin, takıntılarınızla ilgili kaygıyı azaltmak veya kötü bir şeyin olmasını önlemek için gerçekleştirildiğini düşünürsünüz. Bununla birlikte, kompulsiyonlar yalnızca kaygıdan geçici bir rahatlama sağlayabilir.
Takıntılı düşünceleriniz olduğunda endişenizi kontrol etmenize yardımcı olacak kurallar veya ritüeller oluşturabilirsiniz. Bu zorlamalar aşırıdır ve çoğu zaman düzeltmeyi amaçladıkları sorunla gerçekçi bir şekilde ilişkili değildir.
Obsesyonlarda olduğu gibi, kompulsiyonların da tipik olarak temaları vardır, örneğin:
- Yıkama ve temizleme
- Kontrol etme
- Sayma
- Aşırı düzenlilik
- Sıkı bir rutini takip etmek
Kompulsiyon belirti ve semptomlarının örnekleri şunları içerir:
- Cildiniz zarar görene kadar yıkama
- Kilitli olduklarından emin olmak için kapıları tekrar tekrar kontrol etmek
- Ocağın kapalı olduğundan emin olmak için ocağı tekrar tekrar kontrol etmek
- Belirli kalıplarda sayı sayma
- Bir duayı, kelimeyi veya cümleyi sessizce tekrarlamak
- Eşyaları aynı yöne bakacak şekilde düzenleme
Obsesif Kompulsif Bozukluğun Ciddiyet Seviyesi
OKB genellikle ergenlik veya genç erişkinlik yıllarında başlar, ancak çocuklukta da başlayabilir. Obsesif kompulsif bozukluk belirtileri genellikle yavaş yavaş başlar ve yaşam boyunca şiddetti değişiklik gösterme eğilimindedir. Yaşadığınız obsesyon ve kompulsiyon türleri de zamanla değişebilir. Semptomlar genellikle daha fazla stres yaşadığınızda kötüleşir. Genellikle ömür boyu süren bir bozukluk olarak kabul edilen OKB, hafif ila orta dereceli semptomlara sahip olabilir veya o kadar şiddetli ve zaman alıcı olabilir ki, hayatı engelleyici hale gelir.
Ne zaman doktora görünmelisiniz?
Mükemmeliyetçi olmak ile OKB'ye sahip olmak arasında bir fark vardır. OKB düşünceleri, basitçe hayatınızdaki gerçek sorunlarla ilgili aşırı endişeler veya her şeyin temiz olması veya belirli bir şekilde düzenlenmesini sevmek değildir.
Takıntılarınız ve kompulsiyonlarınız yaşam kalitenizi etkiliyorsa, doktorunuza veya ruh sağlığı uzmanınıza görünün.
Obsesif Kompulsif Bozukluk Tedavi Edilmezse?
Obsesif-kompulsif bozukluktan kaynaklanan problemler, şunları içerebilir:
- Ritüel davranışlarla meşgul olmak için harcanan aşırı zaman
- Sık el yıkamadan kaynaklanan kontakt dermatit gibi sağlık sorunları
- İşe, okula veya sosyal aktivitelere katılmada zorluk
- İkili ilişkilerde problemler
- Genel olarak düşük yaşam kalitesi
- İntihar düşünceleri ve davranışları
Obsesif Kompulsif Bozukluk Tanısı Nasıl Konulur?
Obsesif kompulsif bozukluğun tanısına yardımcı olacak adımlar şunları içerebilir:
- Psikolojik değerlendirme. Psikolojik değerlendirme, yaşam kalitenize müdahale eden takıntılarınız veya zorlayıcı davranışlarınız olup olmadığını belirlemek için düşüncelerinizi, duygularınızı, semptomlarınızı ve davranış kalıplarınızı tartışmayı içerir. İzninizle, bu, aileniz veya arkadaşlarınızla konuşmayı içerebilir.
- OKB için tanı kriterleri. Doktorunuz, Mental Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabındaki (DSM-5) kriterleri kullanabilir.
- Fiziksel muayene. Fiziksel muayene, belirtilerinize neden olabilecek diğer sorunları ekarte etmeye ve ilgili komplikasyonları kontrol etmeye yardımcı olmak için gerçekleştirilebilir.
Doktorunuz ilk muayenenizde muhtemelen size aşağıdakiler gibi bir dizi soru soracaktır:
- Bazı düşünceler, onları görmezden gelme girişimlerinize rağmen aklınızdan tekrar tekrar geçiyor mu?
- Eşyaları belirli bir şekilde düzenlemek zorunda hissediyor musunuz?
- Ellerinizi yıkamanız, bir şeyleri saymanız veya tekrar tekrar kontrol etmeniz gerekiyor gibi hissediyor musunuz?
- Belirtileriniz ne zaman başladı?
- Semptomlar sürekli mi yoksa ara sıra mı gerçekleşiyor?
- Belirtileri iyileştiren herhangi bir şey var mı?
- Belirtileri kötüleştiren herhangi bir şey var mı?
- Belirtiler günlük yaşamınızı nasıl etkiliyor? Belirtileriniz yüzünden herhangi bir şeyden kaçınıyor musunuz?
- Normal bir günde, obsesif düşüncelere ve kompülsif davranışlara ne kadar zaman harcıyorsunuz?
- Akrabalarınızdan herhangi birinin zihinsel sağlık bozukluğu var mı?
- Herhangi bir travma veya büyük stres yaşadınız mı?
Doktorunuz veya ruh sağlığı uzmanınız, yanıtlarınıza, semptomlarınıza ve ihtiyaçlarınıza göre ek sorular soracaktır. Sorulara hazırlanmak, randevu saatinizden en iyi şekilde yararlanmanıza yardımcı olacaktır.
Obsesif Kompulsif Bozukluk Tanısında Karşılaşılabilen Zorluklar
OKB'yi teşhis etmek bazen zordur çünkü semptomlar obsesif-kompulsif kişilik bozukluğu, anksiyete bozuklukları, depresyon, şizofreni veya diğer akıl sağlığı bozukluklarının semptomlarına benzer olabilir. Hem OKB'ye hem de başka bir akıl sağlığı bozukluğuna sahip olmak mümkündür. Uygun tanı ve tedaviyi alabilmeniz için doktorunuzla birlikte çalışın.
Obsesif Kompulsif Bozukluk Tedavisi
Obsesif kompulsif bozukluk tedavisi semptomların günlük hayatınızı yönetmemesi için kontrol altına alınmasına yardımcı olur. OKB'nin ciddiyetine bağlı olarak, bazı kişilerin uzun süreli, devam eden veya daha yoğun tedaviye ihtiyacı olabilir.
OKB için iki ana tedavi psikoterapi ve ilaçlardır. Çoğu zaman, bunların kombinasyonu ile tedavi en etkilisidir.
Obsesif Kompulsif Bozukluk Tedavisinde Psikoterapi
Bir tür psikoterapi olan bilişsel davranışçı terapi (CBT), OKB'si olan birçok insan için etkilidir. CBT terapisinin bir bileşeni olan maruz kalma ve tepki önleme (ERP), sizi yavaş yavaş korkulan bir nesneye veya takıntıya, örneğin pisliğe maruz bırakmayı ve zorlayıcı ritüellerinizi yapma dürtüsüne direnmenin yollarını öğrenmenizi içerir. ERP çaba ve pratik gerektirir, ancak takıntılarınızı ve zorlamalarınızı yönetmeyi öğrendikten sonra daha iyi bir yaşam kalitesinin tadını çıkarabilirsiniz.
Obsesif Kompulsif Bozukluk Tedavisinde İlaçlar
Bazı psikiyatrik ilaçlar, OKB'nin obsesyonlarını ve kompulsiyonlarını kontrol etmeye yardımcı olabilir. En yaygın olarak, önce antidepresanlar denenir.
OKB tedavisi için onaylanan antidepresanlar şunları içerir:
- Yetişkinler ve 10 yaş ve üstü çocuklar için klomipramin
- 7 yaş ve üzeri yetişkinler ve çocuklar için fluoksetin
- Yetişkinler ve 8 yaş ve üstü çocuklar için fluvoksamin
- Sadece yetişkinler için Paroksetin
- Yetişkinler ve 6 yaş üzeri çocuklar için Sertralin
Ancak doktorunuz başka antidepresanlar ve psikiyatrik ilaçlar da reçete edebilir.
İlaçlar Hakkında Dikkat Edilmesi Gerekenler
OKB ilaçları hakkında doktorunuzla görüşmeniz gereken bazı konular:
- İlaç seçimi. Genel olarak amaç, semptomları mümkün olan en düşük dozda etkili bir şekilde kontrol etmektir. İyi çalışan ilacı bulmadan önce birkaç ilacı denemeniz gerekebilir. Doktorunuz semptomlarınızı etkili bir şekilde yönetmek için birden fazla ilaç önerebilir. Bir ilaca başladıktan sonra semptomlarda bir iyileşme fark etmeniz haftalar ila aylar alabilir.
- Yan etkiler. Tüm psikiyatrik ilaçların potansiyel yan etkileri vardır. Psikiyatrik ilaçlar alırken olası yan etkiler ve gerekli sağlık takibi hakkında doktorunuzla konuşun. Rahatsız edici yan etkiler yaşarsanız doktorunuza bildirin.
- İntihar riski. Bazı durumlarda, çocuklar, gençler ve 25 yaşın altındaki genç yetişkinler, özellikle başladıktan sonraki ilk birkaç hafta içinde veya doz değiştirildiğinde, antidepresan alırken intihar düşüncelerinde veya davranışlarında artış olabilir. İntihar düşünceleri ortaya çıkarsa, derhal doktorunuza başvurun veya acil yardım alın. Antidepresanların ruh halini iyileştirerek uzun vadede intihar riskini azaltma olasılığının daha yüksek olduğunu unutmayın.
- Diğer maddelerle etkileşimler. Bir antidepresan alırken, aldığınız diğer reçeteli veya reçetesiz ilaçlar, şifalı bitkiler veya diğer takviyeleri doktorunuza bildirin. Bazı antidepresanlar, diğer bazı ilaçları daha az etkili hale getirebilir ve belirli ilaçlar veya bitkisel takviyelerle birleştirildiğinde tehlikeli reaksiyonlara neden olabilir.
- Antidepresan kullanımını durdurmak. Antidepresanlar bağımlılık yapmaz, ancak bazen fiziksel bağımlılık oluşabilir. Bu nedenle, tedavinin aniden kesilmesi veya birkaç dozun atlanması, bazen kesilme sendromu olarak adlandırılan yoksunluk benzeri semptomlara neden olabilir. Kendinizi daha iyi hissetseniz bile doktorunuzla konuşmadan ilaçlarınızı almayı bırakmayın. Dozunuzu kademeli ve güvenli bir şekilde azaltmak için doktorunuzla birlikte çalışın.
Belirli ilaçları kullanmanın riskleri ve yararları hakkında doktorunuzla konuşun.
Obsesif Kompulsif Bozukluk Tedavisinde Sizin Yapabilecekleriniz
Obsesif kompulsif bozukluk kronik bir durumdur, yani her zaman hayatınızın bir parçası olabilir. OKB tedavisi bir doktor tarafından gerçekleştirilirken, tedavi planınızı geliştirmek için kendiniz de bazı şeyler yapabilirsiniz:
- Öğrendiklerinizi uygulayın. Belirtileri yönetmenize yardımcı olacak teknikleri ve becerileri belirlemek için doktorunuzla birlikte çalışın ve öğrendiklerinizi düzenli olarak uygulayın.
- İlaçlarınızı belirtildiği şekilde alın. Kendinizi iyi hissetseniz bile, ilaçlarınızı atlamanın cazibesine karşı koyun. Durursanız, OKB semptomlarının geri dönmesi muhtemeldir.
- Uyarı işaretlerine dikkat edin. Siz ve doktorunuz OKB belirtilerinizi tetikleyebilecek sorunları tanımlamış olabilirsiniz. Belirtiler geri gelirse ne yapacağınızı bilmek için bir plan yapın. Semptomlarda veya nasıl hissettiğinizde herhangi bir değişiklik fark ederseniz, doktorunuza veya terapistinize başvurun.
- Diğer ilaçlarınızı kullanmadan önce kontrol edin. Olası etkileşimleri önlemek için başka bir doktor tarafından reçete edilen ilaçları almadan veya reçetesiz satılan ilaçlar, vitaminler, bitkisel ilaçlar veya diğer takviyeleri almadan önce sizi OKB için tedavi eden doktorla iletişime geçin.
Obsesif Kompulsif Bozukluk Önlenebilir Mi?
Obsesif kompulsif bozukluğu önlemenin kesin bir yolu yoktur. Bununla birlikte, mümkün olan en kısa sürede tedavi almak, OKB'nin kötüleşmesini ve aktivitelerinizi, günlük rutininizi bozmasını önlemeye yardımcı olabilir.
