İshal Neden Olur? Ölümcül Bir Rahatsızlık Mıdır?
İshal; gevşek, sulu ve muhtemelen daha sık bağırsak hareketlerinin oluşmasına sebebiyet veren yaygın bir rahatsızlıktır. Tek bir belirti ile de oluşabilir, bunun yanında bulantı, kusma, karın ağrısı veya kilo kaybı gibi diğer belirtilerle de oluşabilir. İshal genellikle kısa ömürlü bir rahatsızlıktır, birkaç günden fazla sürmez. Ancak birkaç günden haftalara uzamaya başladığı görüldüğünde, genellikle başka bir problemin varlığına işaret eder. İrritabl bağırsak sendromu(IBS) veya kalıcı enfeksiyon, çölyak hastalığı veya inflamatuar bağırsak rahatsızlığı(IBD) gibi ciddi bozuklukların sinyalini verebilir.
Çoğu ishal vakası sabit bir düzeyde meydana gelirken, bazı durumlarda ciddi problemleri doğurabilmektedir. İshal dehidrasyona(su kaybı), elektrolit dengesizliğine(sodyum, potasyum ve magnezyum kaybı) ve böbrek yetmezliğine neden olabilir. Bu belirtileri önlemek için bol miktarda sıvı tüketimi önemlidir. Dehidrasyon, çözülmez ve kötüleşirse ve yeterince detaylı incelenmezse ciddi bir hastalığa sonuç açabilir.
Normal ishal ile şiddetli ishal arasındaki farklar nelerdir?
İshal türleri şiddet boyutuna ve tekrarına göre üçe ayrılır; akut ishal ve kalıcı ve kronik ishal olmak üzere.
Akut ishal: Yaygın bir ishal türü olan akut ishal, iki gün süren gevşek ve sulu ishal türüdür. Bu tip tedaviye ihtiyaç duymaz ve vücut kendi kendini iyileştirir.
Kalıcı ishal: Birkaç hafta süren ishal türüdür.
Kronik ishal: Bu tip ishal dört haftadan uzun süren veya uzun süre boyunca düzenli olarak belirtileri tekrarlayan ishal türüdür.
Kim İshal Olabilir? Risk Grupları Kimlerdir?
İshal yaygın ve herkesin başına gelen bir rahatsızlıktır, ancak birçok insanın yıl içinde tekrarlayan ishalinin olması yaygın değildir.
Risk grupları
- Genç bireyler
- Genç yetişkin ya da yaşlılar
- Tıbbi rahatsızlığı olan bireyler
- Bu bireylerde özellikle ishal farklı ciddi sağlık problemlerine sebebiyet verebilir.
İshal Neden Olur?
Kendi kendini sınırlayan ishal genellikle tanımlanmamıştır. İshalin en yaygın nedeni bağırsaklarınıza bulaşan virüs kaynaklıdır. Enfeksiyon genellikle birkaç gün sürer ve bazen ‘’bağırsak gribi’’ olarak adlandırılır.
İshale neden olabilecek diğer etkenler:
Bakteri enfeksiyonu
Farklı organizmalar kaynaklı ve önceden formlaşmış toksinlerden kaynaklı enfeksiyonlar
Sindirim sisteminin düzenini bozan beslenme biçimi
Alerjiler ve belirli gıdalara toleranslı olmama durumu(çölyak hastalığı, laktoz intoleransı)
Radyasyon terapisi
Yiyeceklerin malabsorpsiyonu(zayıf emilmesi)
Antibiyotik benzeri ilaçların yan etkileri
Fruktoz tüketimi
Yapay tatlandırıcılar; sorbitol, eritritol ve mannitol gibi
Ameliyat; Kısmi bağırsak veya safra kesesi ameliyatları
Sindirim bozuklukları; Kronik ishalin IBS, Crohn hastalığı, Ülseratif kolit, mikroskobik kolit ve ince bağırsakta aşırı bakteri üretmesi(SIBO) gibi
İshal Belirtileri
Hafif ishalin belirtileri:
- Karında şişkinlik veya kramplar
- Güçlü ve acil bir bağırsak hareketi ihtiyacı
- Mide bulantısı (mide rahatsızlığı)
Şiddetli ishal belirtileri:
- Ateş
- Kilo kaybı
- Dehidrasyon
- Şiddetli acı
- Kusma
- Kan
Şiddetli ishal önemli belirtilere neden olabilir. Bu belirtilere sahipseniz, doktorunuzla görüşün ve tıbbi yardım alın.
Yetişkinlerde dehidrasyon bulguları
- Aşırı susuzluk
- Ağız ve ciltte kurumalar
- Az ya da hiç idrara çıkamama
- Halsizlik, baş dönmesi
- Bitkinlik
- Koyu renkte idrar
Genç ve çocuklarda dehidrasyon bulguları
- 3 veya üzeri saat içinde bezde ıslaklık olmaması
- Ağız ve dilde kuruma
- 39 derece üstü ateş
- Gözyaşı olmadan ağlamak
- Uyuşukluk, tepkisizlik veya sinirlilik
- Yanak, göz ve karın bölgelerinde çökük görünüm
İlaç kullanmadan ishali tedavi edebilir miyim?
- Bolca su içmek ve diğer elektrolit dengeli sıvıları tüketmek(meyve suyu, kafeinsiz soda, et suyu) önemlidir. Her ishal olunduğunda vücut önemli oranda su kaybeder ve ekstra sıvı tüketimi vücudunuzu dehidrasyondan korur.
- Diyetinizi değiştirin. Yağlı, kızartılmış gıdaları seçmekten kaçının ve şu gıdaları tüketmeye önem verin:
- Muz
- Pirinç
- Elma suyu
- Beyaz ekmek
- Kafein tüketiminizi kısıtlayın. Kafein içerikli yiyecek ve içecekler müshil etkisinden dolayı ishalinizi kötüleştirebilir. Bu yiyecek ve içecekler; kahve, diyet sodalar, sert çay ve yeşil çaylar, çikolata gibi ürünler olarak sayılabilir.
- Bağırsaklarınıza gaz yapan yiyecek ve içecekleri tüketmekten kaçının. Herhangi bir kramp ya da karın ağrısının ishalle beraber geldiğini deneyimlerseniz, gaz yapan yiyecek ve içecekleri sınırlandırmak durumunuzu iyileştirebilir. Bunlar; fasulye, lahana, brüksel lahanası, bira, gazlı içecekler olabilir.
İshal Rahatsızlığına Tanı Konulması
Kan testi: Elektrolitlerin ölçülmesi ve böbrek fonksiyon testleriyle, tam bir kan sayımı testi yapılır. Bu testler ishalinizin ciddiyetini belirlemeye yardımcı olur.
Dışkı testi: İshale sebebiyet veren bakteri veya parazit benzeri bir viral enfeksiyon olup olmadığını görmek için dışkı testi yapılır.
Hidrojen nefes testi: Doktorunuz laktoz toleransınızın olup olmadığını belirlemek için uygulanan bir testtir. Yüksek seviyede laktoz içeren bir sıkı içilerek, düzenli aralıklarla nefesinizdeki hidrojen miktarı analiz edilir. Çok fazla hidrojen solumanız, laktozu tamamen sindirmediğinizi ve ememediğinizi gösterir.
Esnek sigmoidoskopi veya kolonoskopi: İnce, ışıklı bir tüp kullanılarak dokunuzun içine bakılması işlemidir. Rektumunuza yerleştirilir ve cihaz vasıtasıyla incelenir. Bu cihaz ayrıca kolonunuzdan küçük bir doku örneği(biyopsi) almasını sağlayan bir donanıma sahiptir. Esnek sigmoidoskopi alt kolonun görünmesini sağlar ve kolonoskopi de doktorun tüm kolonu görmek istediği durumlarda kullanılır.
Üst endoskopi: Mide ve bağırsağın incelenmesinde kullanılan kameralı, uzun ve ince bir tüp kullanılması işlemidir. Laboratuvar analizleri için doku örneği(biyopsi) bazen kullanılabilir.
İshal Tedavisi Nasıl Yapılabilir?
- Antibiyotikler veya parazit önleyiciler
- Antibiyotik veya parazit önleyici ilaçlar, bakteri veya parazitlerin oluşturduğu ishal rahatsızlığına çözüm olabilir. Bir virüs ishale neden oluyorsa, antibiyotiklerin kullanılması faydasızdır.
- Yeme-içme alışkanlıklarınızı değiştirme
Sıvı ve tuz kullanımınızdaki değişimleri doktorunuz değiştirecektir. Çoğu yetişkin için bu, elektrolit, meyve suyu veya et suyu ile içme suyu anlamına gelmektedir. Sıvı içmek eğer kusma gibi rahatsızlıklara sebep oluyorsa, doktorunuz IV sıvı almanızı önerebilir. Yemek öncesi ve sonrasında sıvı tüketmeye çalışın. Kabuksuz patates ve muz gibi sodyumu yüksek içerikli gıdaları tüketin. Lif oranı yüksek gıdaları -muz, pirinç, yulaf ezmesi gibi-, dışkınızın kalınlaşması ve katılaşması için tercih etmelisiniz. İshalinizi daha kötü etkileyecek olan gıdalar ve içecekler:
- Şekersiz sakız,nane,tatlı kiraz,kuru erik
- Kafeinli içecekler ve ilaçlar
- Fruktoz içerikli meyve suları, üzüm,bal, fındık, hurma, incir, gazlı içecekler
- Laktozlu süt ürünleri
- Magnezyum
- Yapay tatlandırıcılı şekerler
- Vücudunuzun ihtiyacı olan gerekli tuz ve elektrolit miktarını(soydum ve potasyum gibi), sudan almanız mümkün değildir. Potasyum için meyve suyu tüketerek, soydum içinse çorba içerek elektrolit seviyenizi kontrol altına alabilirsiniz. Çocuklar için dehidrasyonu önlemek veya kayıp sıvıları yerine koymak için, oral rehidrasyon(kaybedilen suyun geri kazanılması) solüsyonu kullanımı konusunda doktorunuza danışın.
Aldığınız ilaçları ayarlamak
Eğer ilaç kaynaklı ishaliniz gelişiyorsa, dozunuz doktorunuz tarafından düşürülebilir veya başka bir ilaca geçilebilir.
Altta yatan koşulları tedavi etmek
İshalinize neden olan hastalığın bulunması, tedavi yönteminizin belirlenmesi için kayda değerdir. Eğer iltihaplı bağırsak hastalığı gibi daha ciddi bir durumdan kaynaklı ishaliniz oluşuyorsa, doktorunuz bu durumu kontrol altına almak adına çalışacaktır.
Doktorunuza gitmeden önce yapmanız gerekenler
Daha fazla sıvı tüketmek: Dehidrasyon yaşamamak ya da olanı en aza indirgemek için bol bol su, meyve suyu, et suyu tüketin.
İshalinizi arttıracak yiyeceklerin tüketimini önlemek: Yüksek yağlı, lifli veya baharatlı yiyeceklerin tüketiminden kaçının.
Probiyotik kullanımı: Probiyotiklerin kullanımının ishalin üstünde olumlu ya da olumsuz etki yaptığına dair birçok karmaşık kanıt vardır. Seyahatlerde gerçekleşen kısa süreli, kronik olmayan ishal türleri için önlem sayılabilirler. Çocuklarda ishal hastalığını da 1 gün azaltabildikleri gözlemlenmiştir, ancak kesin bir çözüm olduğu konusu tartışmalıdır. Doktorunuzla görüşerek kullanıma devam edebilir ya da farklı yöntemler deneyebilirsiniz.
