GIDA ZEHİRLENMESİ NEDİR, NEDEN OLUR, BELİRTİLERİ VE TEDAVİSİ

Gıda Zehirlenmesi Nedir?

Gıda zehirlenmesi, kontamine (bozulmuş) gıdaları yemenin neden olduğu hastalıktır. Bakteriler, virüsler ve parazitler dahil bulaşıcı organizmalar veya bunların oluşturduğu toksik maddeler, gıda zehirlenmesinin en yaygın nedenleridir.

Bulaşıcı organizmalar veya onların ürettiği toksik maddeler, gıdaları işleme veya üretimin herhangi bir noktasında kontamine edebilir. Yiyecekler yanlış şekilde saklanır veya pişirilirse evde de kontaminasyon meydana gelebilir.

Kontamine yiyecekleri yedikten sonraki saatler içinde başlayabilen gıda zehirlenmesi semptomları arasında genellikle mide bulantısı, kusma veya ishal bulunur. Çoğu zaman, gıda zehirlenmesi hafiftir ve tedavi olmaksızın düzelir. Ama bazı gıda zehirlenmesi durumlarında hastanede tedavi gerekebilir.

Gıda Zehirlenmesi Nedenleri

Gıda kontaminasyonu yetiştirme, hasat, işleme, depolama, nakliye veya hazırlama gibi üretimin herhangi bir noktasında olabili. Zararlı organizmaların bir yüzeyden diğerine transferi yani çapraz bulaşma genellikle gıda zehirlenmesinin nedenidir. Bu durum özellikle salatalar veya diğer ürünler gibi çiğ, yemeye hazır gıdalar açısından problem oluşturur. Bu yiyecekler pişirilmediği için zararlı organizmalar yemeden önce yok edilmez ve gıda zehirlenmesine neden olabilir.

Birçok bakteriyel, viral veya parazitik ajan gıda zehirlenmesine neden olabilir. Aşağıdaki tablo, belirtileri hissetmeye başlayabileceğiniz olası zehirlenme kaynaklarından bazılarını ve organizmanın yayıldığı yaygın yolları göstermektedir.

Gıda Zehirlenmesi Riskini Arttıran Faktörler

Kontamine yiyecekleri yedikten sonra hastalanıp hastalanmamanız bulaşan organizmaya, maruz kalma miktarına, yaşınıza ve genel sağlığınıza bağlıdır. Gıda zehirlenmesi açısından yüksek riskli grup içindeki bireyler:

• Yaşlı bireyler. Yaşlandıkça, bağışıklık sisteminiz bulaşıcı organizmalara eskisi kadar hızlı ve etkili tepki vermeyebilir.
• Hamile kadınlar. Hamilelik sırasında metabolizma ve dolaşımdaki değişiklikler gıda zehirlenmesi riskini artırabilir. Zehirlenme belirtileri hamilelik sırasında daha şiddetli olabilir. Nadiren bebeğiniz de hastalanabilir.
• Bebekler ve küçük çocuklar. Bağışıklık sistemleri tam olarak gelişmemiştir.
• Kronik hastalığı olan insanlar. Diyabet, karaciğer hastalığı veya AIDS gibi kronik bir rahatsızlığınız olması veya kanser için kemoterapi veya radyasyon tedavisi almak bağışıklık yanıtınızı azaltır.

Gıda Zehirlenmesi Belirtileri

Gıda zehirlenmesi belirtileri kontaminasyon kaynağına göre değişir. Çoğu gıda zehirlenmesi türü, aşağıdaki belirti ve semptomlardan bir veya daha fazlasına neden olur:

• Mide bulantısı
• Kusma
• Sulu veya kanlı ishal
• Karın ağrısı ve krampları
• Yüksek ateş

Belirti ve semptomlar, kontamine gıdayı yedikten birkaç saat içinde veya günler hatta haftalar sonra başlayabilir. Gıda zehirlenmesinden kaynaklanan hastalık genellikle birkaç saatten birkaç güne kadar sürer.

Ne zaman doktora görünmeli?

Aşağıdaki belirtilerden veya semptomlardan herhangi biriyle karşılaşırsanız, tıbbi yardım alın.

• Sık yaşanan kusma atakları
• Kanlı kusma veya kanlı dışkı
• Üç günden fazla süren ishal
• Aşırı ağrı veya şiddetli karın krampları
• 38 dereceden daha yüksek ateş
• Aşırı susama, ağız kuruluğu, az veya hiç idrara çıkma, şiddetli halsizlik, baş dönmesi gibi dehidrasyon belirtileri
• Bulanık görme, kas güçsüzlüğü ve kollarda karıncalanma gibi nörolojik belirtiler

Gıda Zehirlenmesi Tanısı Nasıl Konulur?

Gıda zehirlenmelerinin teanısı genellikle ne kadar süredir rahatsız olduğunuz, belirtileriniz ve yediğiniz belirli yiyecekler de dahil olmak üzere sizden alınan ayrıntılı bilgilere dayanarak teşhis edilir. Doktorunuz ayrıca dehidrasyon(sıvı kaybı) belirtilerini arayacağı bir fizik muayene gerçekleştirecektir.

Belirtilerinize ve sağlık geçmişinize bağlı olarak, doktorunuz zehirlenmenin nedeni belirlemek ve tanıyı doğrulamak için kan testi, dışkı kültürü veya parazit muayenesi gibi tanı testleri yapabilir.

Bir dışkı testi için doktorunuz dışkınızın bir örneğini bir teknisyenin bulaşıcı organizmayı tanımlamaya çalışacağı bir laboratuara gönderecektir. 

Bazı durumlarda, gıda zehirlenmesinin nedeni tespit edilemez.

Gıda Zehirlenmesi Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Gıda zehirlenmesinin en yaygın ciddi komplikasyonu ciddi miktarda su ve esansiyel tuz ve mineral kaybı olarak tanımlanan dehidrasyondur. Sağlıklı bir yetişkinseniz ve kusma, ishalden kaybettiğiniz sıvıları yerine koymaya yetecek kadar su içiyorsanız, dehidrasyon sizin için bir problem olmayacaktır.

Bebekler, yaşlı bireyler ve bağışıklık sistemi baskılanmış veya kronik hastalıkları olan kişiler, yerine koyabileceklerinden daha fazla sıvı kaybettiklerinde ciddi şekilde susuz kalabilirler. Bu durumda hastaneye yatırılmaları ve intravenöz sıvı almaları gerekebilir. Çok ciddi durumlarda, dehidrasyon ölümcül olabilir.

Bazı gıda zehirlenmesi türleri, belirli insanlar için potansiyel olarak ciddi sonuçlar üretebilir. Bu sonuçlar şunları içerir:

• Listeria enfeksiyonu. Listeria gıda zehirlenmesinin komplikasyonları, anne karnındaki bir bebek için çok şiddetli olabilir. Hamileliğin erken döneminde, bir listeria enfeksiyonu düşüğe neden olabilir. Hamileliğin ilerleyen dönemlerinde, bir listeria enfeksiyonu ölü doğuma, erken doğuma veya doğumdan sonra anne sadece hafif derecede hasta olsa bile bebekte potansiyel olarak ölümcül bir enfeksiyona neden olabilir. Listeria enfeksiyonundan kurtulan bebekler, uzun süreli nörolojik hasar ve gelişme problemleri yaşayabilir.
• Escherichia coli (E.coli). Bazı E. coli suşları hemolitik üremik sendrom adı verilen ciddi bir komplikasyona neden olabilir. Bu sendrom, böbreklerdeki küçük kan damarlarına zarar verir ve bazen böbrek yetmezliğine yol açar. Yaşlı yetişkinler, 5 yaşından küçük çocuklar ve bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerde bu komplikasyonun gelişme riski daha yüksektir. Bu risk kategorilerinden birindeyseniz, bol veya kanlı ishalin ilk belirtisinde doktorunuza görünün.

Gıda Zehirlenmelerinde Tedavi

Gıda zehirlenmesi tedavisi tipik olarak zehirlenmenin kaynağına ve belirtilerinizin ciddiyetine bağlıdır. Çoğu insanda gıda zehirlenmesi tedavi olmaksızın birkaç gün içinde düzelir, ancak bazı gıda zehirlenmesi türlerinde iyileşme daha uzun sürebilir.

Gıda zehirlenmesi tedavisi şunları içerebilir:

• Kayıp sıvıların vucuda geri alınması. Vücudunuzdaki sıvıların dengesini koruyan sodyum, potasyum ve kalsiyum gibi mineraller ve kalıcı ishal nedeniyle kaybedilen sıvılar ve elektrolitlerin vücudunuza geri kazandırılması gerekir. Kalıcı ishal veya kusması olan bazı çocuklar ve yetişkinler, dehidrasyonu önlemek veya tedavi etmek için bir damar yoluyla (intravenöz olarak) tuz ve sıvı alabilecekleri hastaneye yatmaya ihtiyaç duyabilir.
• Antibiyotikler. Belirli bir tür bakteriyel gıda zehirlenmeniz varsa ve belirtileriniz şiddetliyse doktorunuz antibiyotik reçete edebilir. Listeria'nın neden olduğu gıda zehirlenmelerinin hastanede yatış sırasında damardan verilecek antibiyotiklerle tedavi edilmesi gerekir. Tedavi ne kadar erken başlarsa sonuç o kadar iyidir. Hamilelik sırasında, hızlı başlayan antibiyotik tedavisi, enfeksiyonun bebeği etkilemesini önlemeye yardımcı olabilir. Antibiyotikler, virüslerin neden olduğu gıda zehirlenmelerine yardımcı olmaz. Antibiyotikler, belirli türdeki viral veya bakteriyel gıda zehirlenmelerinde semptomları kötüleştirebilir. Tedavi seçenekleriniz hakkında doktorunuzla konuşun.

Kanlı ishali olmayan ve ateşi düşük yetişkinler, loperamid veya bizmut subsalisilat (Pepto-Bismol) alarak rahatlayabilir. Bu seçenekler hakkında doktorunuza danışın.

Gıda Zehirlenmesi Tedavisinde Evde Yapabilecekleriniz

Gıda zehirlenmesi genellikle 48 saat içinde tedavi olmaksızın düzelir. Kendinizi daha rahat tutmaya yardımcı olmak ve iyileşirken dehidrasyonu önlemek için aşağıdakileri deneyin:

• Midenizin rahatlamasına izin verin. Birkaç saat yemek yemeyi ve su dışı sıvıları tüketmeyi bırakın.
• Buz parçalarını emmeyi veya küçük yudumlarda su içmeyi deneyin. Şiddetli dehidrasyon semptomlarınız veya ishaliniz varsa, oral rehidrasyon çözümlerini de deneyebilirsiniz. Normal aralıklarla idrar yapıyorsanız ve idrarınızın rengi koyu değilse bu yeterince sıvı aldığınız anlamına gelir.
• Probiyotikler. Doktorunuz probiyotik denemenizi önerebilir. Probiyotikleri denemeden önce doktorunuza danışın.
• Yavaş yavaş yiyecek tüketmeye başlayın. Krakerleri, tost, jelatin, muz ve pirinç gibi yumuşak, az yağlı, sindirimi kolay yiyecekleri yavaş yavaş yemeye başlayın. Mide bulantınız geri gelirse yemeyi bırakın.
• Kendinizi daha iyi hissedene kadar belirli yiyecek ve maddelerden kaçının. Bunlara süt ürünleri, kafein, alkol, nikotin ve yağlı veya çok baharatlı yiyecekler dahildir.
• Dinlenin. Hastalık ve dehidrasyon sizi zayıflatabilir ve yorabilir.

Gıda Zehirlenmesini Önleme Yolları

Gıda zehirlenmesini önlemek için evde yapabilecekleriniz:

• Ellerinizi, mutfak eşyalarınızı ve yiyecek yüzeylerinizi sık sık yıkayın. Yiyecekleri ellemeden veya hazırlamadan önce ve sonra ellerinizi ılık, sabunlu suyla iyice yıkayın. Bulaşıkları, kesme tahtalarını ve kullandığınız diğer yüzeyleri yıkamak için sıcak, sabunlu su kullanın.
• Çiğ yiyecekleri yemeye hazır yiyeceklerden ayrı tutun. Alışveriş yaparken, yiyecek hazırlarken veya yiyecek saklarken çiğ et, kümes hayvanları, balık ve kabuklu deniz ürünlerini diğer yiyeceklerden uzak tutun. Bu çapraz kontaminasyonu önler.
• Yiyecekleri güvenli bir sıcaklıkta pişirin. Yiyeceklerin güvenli bir sıcaklıkta pişip pişmediğini anlamanın en iyi yolu bir yemek termometresi kullanmaktır. Çoğu gıdadaki zararlı organizmaları doğru sıcaklıkta pişirerek öldürebilirsiniz. Balık ve kabuklu deniz hayvanlarının iyice pişirildiğinden emin olun.
• Bozulabilir gıdaları hemen soğutun veya dondurun. Bu tür gıdaları satın aldıktan veya hazırladıktan sonra iki saat içinde dondurun. Oda sıcaklığı 32.2 derecenin üzerindeyse, bozulabilir gıdaları bir saat içinde soğutun.
• Yiyecekleri güvenli bir şekilde çözün. Yiyecekleri oda sıcaklığında çözmeyin. Yiyecekleri çözmenin en güvenli yolu, buzdolabında çözdürmektir.
• Şüphe duyduğunuz yiyecekleri atın. Bir yiyeceğin güvenli bir şekilde hazırlandığından, servis edildiğinden veya saklandığından emin değilseniz o yiyeceği atın. Oda sıcaklığında çok uzun süre bırakılan yiyecekler, pişirilerek yok edilemeyen bakteri veya toksinler içerebilir. Emin olmadığınız yiyeceklerin tadına bakmayın, sadece atın. Güzel görünüyor ve kokuyor olsa bile onları yemek güvenli olmayabilir.

Gıda zehirlenmesi özellikle küçük çocuklar, hamile kadınlar, anne karnındaki bebekler, yaşlı yetişkinler ve zayıf bağışıklık sistemi olan kişiler için ciddi ve potansiyel olarak yaşamı tehdit edicidir. Bu kişiler aşağıdaki gıdalardan kaçınarak ekstra önlemler almalıdır:

• Çiğ veya az pişmiş et ve kümes hayvanları
• İstiridye, midye ve deniz tarağı dahil çiğ veya az pişmiş balık, kabuklu deniz ürünleri
• Kurabiye hamuru gibi çiğ veya az pişmiş yumurtalar veya bunları içerebilecek yiyecekler
• Yonca, fasulye, ve turp filizi gibi ham filizler
• Pastörize edilmemiş meyve suları ve elma şarabı
• Pastörize edilmemiş süt ve süt ürünleri
• Beyaz peynir gibi yumuşak peynirler ve pastörize edilmemiş peynir
• Pişmemiş sosisli sandviç ve şarküteri etleri