Gıda zehirlenmesi, kontamine (bozulmuş) gıdaları yemenin neden olduğu hastalıktır. Bakteriler, virüsler ve parazitler dahil bulaşıcı organizmalar veya bunların oluşturduğu toksik maddeler, gıda zehirlenmesinin en yaygın nedenleridir.
Bulaşıcı organizmalar veya onların ürettiği toksik maddeler, gıdaları işleme veya üretimin herhangi bir noktasında kontamine edebilir. Yiyecekler yanlış şekilde saklanır veya pişirilirse evde de kontaminasyon meydana gelebilir.
Kontamine yiyecekleri yedikten sonraki saatler içinde başlayabilen gıda zehirlenmesi semptomları arasında genellikle mide bulantısı, kusma veya ishal bulunur. Çoğu zaman, gıda zehirlenmesi hafiftir ve tedavi olmaksızın düzelir. Ama bazı gıda zehirlenmesi durumlarında hastanede tedavi gerekebilir.
Gıda kontaminasyonu yetiştirme, hasat, işleme, depolama, nakliye veya hazırlama gibi üretimin herhangi bir noktasında olabili. Zararlı organizmaların bir yüzeyden diğerine transferi yani çapraz bulaşma genellikle gıda zehirlenmesinin nedenidir. Bu durum özellikle salatalar veya diğer ürünler gibi çiğ, yemeye hazır gıdalar açısından problem oluşturur. Bu yiyecekler pişirilmediği için zararlı organizmalar yemeden önce yok edilmez ve gıda zehirlenmesine neden olabilir.
Birçok bakteriyel, viral veya parazitik ajan gıda zehirlenmesine neden olabilir. Aşağıdaki tablo, belirtileri hissetmeye başlayabileceğiniz olası zehirlenme kaynaklarından bazılarını ve organizmanın yayıldığı yaygın yolları göstermektedir.
Zehirlenme Etkeni | Semptomların başlangıcı | Bulaştıran yiyecekler ve bulaşma yolları |
Campylobacter | 2 - 5 gün | Et ve kümes hayvanları. Hayvan dışkısı et yüzeyleriyle temas ederse, işleme sırasında kontaminasyon meydana gelir. Diğer kaynaklar arasında pastörize edilmemiş süt ve kirli su bulunur. |
Clostridium botulinum | 12 - 72 saat | Düşük asitli konserve yiyecekler, uygunsuz konserve ticari yiyecekler, tütsülenmiş veya tuzlanmış balıklar, alüminyum folyoda pişirilmiş patatesler ve çok uzun süre sıcak sıcaklıklarda tutulan diğer yiyecekler. |
Clostridium perfringens | 8 - 16 saat | Etler, yahniler ve soslar. Genellikle tabaklara servis yaparken yayılır, yiyecekleri yeterince sıcak tutmaz veya yiyecekler çok yavaş soğutulur. |
Escherichia coli (E. coli) | 1 - 8 gün | Kesim sırasında dışkı ile kontamine olmuş sığır eti. Esas olarak az pişmiş kıyma yoluyla yayılır. Diğer kaynaklar arasında pastörize edilmemiş süt ve elma şarabı, yonca filizi ve kirli su bulunur. |
Giardia lamblia | 1 - 2 hafta | Çiğ, hazır besinler ve kirli su. Enfekte bir gıda işleyicisi tarafından yayılabilir. |
Hepatit A | 28 gün | Hazır besinler ve kabuklu deniz ürünleri. Enfekte bir gıda işleyicisi tarafından yayılabilir. |
Listeria | 9 - 48 saat | Sosisli sandviçler, pastörize edilmemiş süt ve peynirler, yıkanmamış çiğ ürünler. Kirlenmiş toprak ve su yoluyla yayılabilir. |
Norovirüsler (Norwalk benzeri virüsler) | 12 - 48 saat | Kirlenmiş su ile yıkanan besinler, hazır ürünler ve kabuklu deniz ürünleri. Enfekte bir gıda işleyicisi tarafından yayılabilir. |
Rotavirus | 1 - 3 gün | Çiğ, hazır yemekler. Enfekte bir gıda işleyicisi tarafından yayılabilir. |
Salmonella | 1 - 3 gün | Çiğ veya kontamine et, kümes hayvanları, süt veya yumurta sarısı. İyi pişirilmeyen yiyeceklerde çoğalır. Bıçaklar, kesme yüzeyleri veya enfekte bir gıda maddesi aracılığıyla yayılabilir. |
Shigella | 24 - 48 saat | Deniz ürünleri ve çiğ, yemeye hazır ürünler. Enfekte bir gıda işleyicisi tarafından yayılabilir. |
Staphylococcus aureus | 1 - 6 saat | Etler ve hazır salatalar, kremalı soslar ve kremalı hamur işleri. El teması, öksürme ve hapşırma yoluyla bulaşabilir. |
Vibrio vulnificus | 1 - 7 gün | Çiğ istiridyeler ve çiğ veya az pişmiş midye, istiridye ve deniz tarağı. Kirlenmiş deniz suyu yoluyla yayılabilir. |
Kontamine yiyecekleri yedikten sonra hastalanıp hastalanmamanız bulaşan organizmaya, maruz kalma miktarına, yaşınıza ve genel sağlığınıza bağlıdır. Gıda zehirlenmesi açısından yüksek riskli grup içindeki bireyler:
Gıda zehirlenmesi belirtileri kontaminasyon kaynağına göre değişir. Çoğu gıda zehirlenmesi türü, aşağıdaki belirti ve semptomlardan bir veya daha fazlasına neden olur:
Belirti ve semptomlar, kontamine gıdayı yedikten birkaç saat içinde veya günler hatta haftalar sonra başlayabilir. Gıda zehirlenmesinden kaynaklanan hastalık genellikle birkaç saatten birkaç güne kadar sürer.
Aşağıdaki belirtilerden veya semptomlardan herhangi biriyle karşılaşırsanız, tıbbi yardım alın.
Gıda zehirlenmelerinin teanısı genellikle ne kadar süredir rahatsız olduğunuz, belirtileriniz ve yediğiniz belirli yiyecekler de dahil olmak üzere sizden alınan ayrıntılı bilgilere dayanarak teşhis edilir. Doktorunuz ayrıca dehidrasyon(sıvı kaybı) belirtilerini arayacağı bir fizik muayene gerçekleştirecektir.
Belirtilerinize ve sağlık geçmişinize bağlı olarak, doktorunuz zehirlenmenin nedeni belirlemek ve tanıyı doğrulamak için kan testi, dışkı kültürü veya parazit muayenesi gibi tanı testleri yapabilir.
Bir dışkı testi için doktorunuz dışkınızın bir örneğini bir teknisyenin bulaşıcı organizmayı tanımlamaya çalışacağı bir laboratuara gönderecektir.
Bazı durumlarda, gıda zehirlenmesinin nedeni tespit edilemez.
Gıda zehirlenmesinin en yaygın ciddi komplikasyonu ciddi miktarda su ve esansiyel tuz ve mineral kaybı olarak tanımlanan dehidrasyondur. Sağlıklı bir yetişkinseniz ve kusma, ishalden kaybettiğiniz sıvıları yerine koymaya yetecek kadar su içiyorsanız, dehidrasyon sizin için bir problem olmayacaktır.
Bebekler, yaşlı bireyler ve bağışıklık sistemi baskılanmış veya kronik hastalıkları olan kişiler, yerine koyabileceklerinden daha fazla sıvı kaybettiklerinde ciddi şekilde susuz kalabilirler. Bu durumda hastaneye yatırılmaları ve intravenöz sıvı almaları gerekebilir. Çok ciddi durumlarda, dehidrasyon ölümcül olabilir.
Bazı gıda zehirlenmesi türleri, belirli insanlar için potansiyel olarak ciddi sonuçlar üretebilir. Bu sonuçlar şunları içerir:
Gıda zehirlenmesi tedavisi tipik olarak zehirlenmenin kaynağına ve belirtilerinizin ciddiyetine bağlıdır. Çoğu insanda gıda zehirlenmesi tedavi olmaksızın birkaç gün içinde düzelir, ancak bazı gıda zehirlenmesi türlerinde iyileşme daha uzun sürebilir.
Gıda zehirlenmesi tedavisi şunları içerebilir:
Kanlı ishali olmayan ve ateşi düşük yetişkinler, loperamid veya bizmut subsalisilat (Pepto-Bismol) alarak rahatlayabilir. Bu seçenekler hakkında doktorunuza danışın.
Gıda zehirlenmesi genellikle 48 saat içinde tedavi olmaksızın düzelir. Kendinizi daha rahat tutmaya yardımcı olmak ve iyileşirken dehidrasyonu önlemek için aşağıdakileri deneyin:
Gıda zehirlenmesini önlemek için evde yapabilecekleriniz:
Gıda zehirlenmesi özellikle küçük çocuklar, hamile kadınlar, anne karnındaki bebekler, yaşlı yetişkinler ve zayıf bağışıklık sistemi olan kişiler için ciddi ve potansiyel olarak yaşamı tehdit edicidir. Bu kişiler aşağıdaki gıdalardan kaçınarak ekstra önlemler almalıdır: