Artrit Nedir?
Artrit ve diğer romatizmal hastalıklar ağrıya, şişmeye ve hareket kabiliyetinde sınırlamalara neden olabilen yaygın görülen hastalıklardır. Bu hastalıklar vücudun etrafındaki eklemleri ve bağ dokularını etkilemektedir.
Artrit, eklemlerde kızarıklık ve şişlik (iltihaplanma) anlamına gelmektedir. Eklemler vücutta, 2 veya daha fazla kemiğin birleştiği bölgelerde bulunmaktadır. Artrit hastalığının 100'den fazla tipi vardır. Romatizmal hastalıklar eklemlerde, kaslarda, tendonlarda, bağlarda veya kemiklerde ağrıya, sertliğe ve şişmeye neden olan durumlar olarak tanımlanmaktadır. Artrit genellikle kronik görülen bir hastalıktır.
Artrit ve diğer romatizmal hastalıklar kadınlarda erkeklerden daha yaygın görülmektedir. Hastalık yaşlı insanlarda daha yaygın görülmesine rağmen her yaştan insanı etkilemektedir.
Artrit hastalığının en yaygın görülen iki tipi aşağıda anlatılmaktadır:
Osteoartrit
Osteoartrit artrit hastalığının en yaygın görülen türüdür. Osteoartrit diz, kalça ve omurgada özellikle ağırlık taşıyan eklemleri etkileyen kronik bir hastalıkdır. Hastalık kemik uçlarındaki (kıkırdak) kaplamayı yok ederek eklem aralığını daraltmaktadır. Ayrıca kemiğin aşırı büyümesine, kemik çıkıntılarına ve kemikte fonksiyon azalmasına sebep olabilir. Çoğu insanda yaşlandıkça osteoartrit görülmektedir. Gençlerde de yaralanma veya eklemlerin aşırı zorlanması sonucunda hastalık oluşabilir.
Romatoid artrit
Romatoid artrit eklemlerin iltihaplanması hastalığıdır. İltihap tüm eklemleri etkileyebilir. Hastalık aynı zamanda kalp veya akciğer gibi diğer organları da etkileyebilmektedir.
Artritin farklı tipleri ve artritle ilişkili hastalıklar aşağıdakileri içermektedir:
· Gut . Bu hastalık, ayak başparmağı gibi küçük eklemlerde ürik asit kristallerinin birikmesine neden olmaktadır. Hastalık ağrı ve iltihap oluşturmaktadır.
· Lupus . Lupus eklem, tendon ve organlarda iltihaplanmaya ve hasara sebep olan kronik bir otoimmün hastalıktır.
· Skleroderma . Bu otoimmün hastalık, vücutta deri ve diğer bağ dokularının kalınlaşmasına ve sertleşmesine neden olur.
· Ankilozan spondilit . Bu hastalık, omurganın kemiklerinin birlikte büyümesine ve vücudun diğer bölgelerinde iltihaplanmaya neden olmaktadır. Hastalık kalça, kaburga, omuz ve el ve ayakların küçük eklemlerini etkileyebilmektedir.
· Juvenil idiopatik artrit (JIA) veya juvenil romatoid artrit (JRA). Bu, çocuklarda iltihaplanma ve eklem sertliğine neden olan bir artrit tipidir. Çocuklar bu hastalığı genellikle rahat atlatmakta ancak bazı durumlarda hastalık büyüyen bir çocukta kemik gelişimini etkileyebilmektedir.
Artrit hastalığının sebepleri nelerdir?
Hastalığın altında yatan neden artritin tipine bağlıdır. Osteoartrit, eklemin zamanla aşınması, yıpranması veya aşırı kullanımından kaynaklanmaktadır. Skleroderma, romatoid artrit ve lupus, vücudun bağışıklık sisteminin vücudun kendi dokularına saldırmasına neden olmaktadır. Gut ise eklemlerde kristal birikmesinden kaynaklanmaktadır. Artrit hastalığının bazı türleri ise genetik sebepler yüzünden oluşmaktadır. HLA-B27 genetik markerına sahip olan kişilerde ankilozan spondilit görülme riski yükselmektedir. Bazı artrit türlerinin altında yatan sebep ise bilinmemektedir.
Kimler Artrit hastalığı için risk altındadır?
Artrit için doğuştan gelen ve değiştirilemeyecek risk faktörleri şunlardır:
· Yaş. Yaşlandıkça, artrit hastalığına yakalanma riskiniz artmaktadır.
· Cinsiyet. Kadınlarda artrit erkeklere göre daha yaygın görülmektedir.
· Kalıtım. Bazı artrit türleri belirli genlerin aktiviteleri ile bağlantılıdır.
Önlenebilecek ve değiştirilebilecek risk faktörleri ise şunları içermektedir:
· Kilo. Fazla kilo diz eklemlerinize zarar verebilmekte ve osteoartrit gelişmesi riskini arttırabilmektedir.
· Yaralanma. Yaralanma sebebiyle hasar görmüş eklemlerde artrit gelişmesi daha olasıdır.
· Enfeksiyon. Geçirilmiş enfeksiyonlardan sonra reaktif artrit oluşumu eklemleri etkileyebilmektedir.
· Çalışılan İş. Eğilme ve çömelme gibi hareketlerin sürekli yapılmasını gerektiren işler dizlerde artrite neden olabilir.
Artrit Belirtileri Nelerdir?
Semptomlar her hastada farklılık gösterebilir. En yaygın görülen semptomlar şunlarıdır:
· 1 veya daha fazla eklemde geçmeyen veya tekrar tekrar gözlenen ağrı
· 1 veya daha fazla eklemde sıcaklık hissi ve kızarıklık
· 1 veya daha fazla eklemde şişme
· 1 veya daha fazla eklemde sertlik hissi
· 1 veya daha fazla eklemde normal hareketlerin gerçekleştirilmesi sırasında yaşanan problemler
Bu semptomlar diğer sağlık problemleri ile benzerlik gösterebilir. Kesin tanı için her zaman hastaneye danışmalısınız.
Artrit nasıl teşhis edilmektedir?
Doktorunuz medikal geçmişiniz hakkında sizden bilgi alacak ve size fizik muayene gerçekleştirecektir. Bunların yanında, aşağıda bahsedilen kan testlerini gibi bazı testler gerçekleştirilebilir:
· Antinükleer antikor (ANA) testi. Bu test, kandaki antikor seviyelerini kontrol etmektedir.
· Tam kan sayımı (CBC). Beyaz kan hücreleri, kırmızı kan hücreleri ve trombosit seviyesini kontrol etmektedir.
· Kreatinin. Böbreklerde hastalık varlığını kontrol etmektedir.
· Sedimantasyon hızı. İltihap varlığının araştırılmasında kullanılmaktadır.
· Hematokrit. Kandaki kırmızı kan hücrelerinin sayısını ölçer.
· RF (romatoid faktör) ve CCP (siklik sitrüline peptid) antikor testleri. Bu testler romatoid artritin hastalığının teşhisinde kullanılmakta ve hastalığın şiddeti hakkında bilgi vermektedir.
· Beyaz kan hücresi sayısı. Kanınızdaki beyaz kan hücrelerinin seviyesini kontrol etmektedir.
· Ürik asit. Gut hastalığının tanısının koyulmasında yardımcı olmaktadır.
Aşağıdakiler gibi başka testler de artrit tanısında kullanılmaktadır :
· Eklem aspirasyonu (artroentez). Bir eklemden alınan az miktarda sinovyal sıvı örneğinde kristal, bakteri veya virüs varlığı araştırılmaktadır.
· Röntgen veya diğer görüntüleme testleri. Eklemde hasar seviyesinin tespiti için kullanılmaktadır.
· İdrar tahlili. İdrarda protein ve farklı tipte kan hücrelerinin varlığı kontrol edilmektedir.
· HLA doku tiplemesi. Bu test ile ankilozan spondilit riskini arttıran genetik belirteçler araştırılmaktadır.
· Deri biyopsisi. Küçük doku örnekleri alınıp mikroskop altında incelenerek lupus, psoriatik artrit gibi hastalıkların teşhis edilmesine yardımcı olacak bilgiler toplanılmaktadır.
· Kas biyopsisi. Kasları etkileyen durumların teşhisi için hastadan alınan küçük kas dokusu mikroskop altında incelenmektedir.
Artrit nasıl tedavi edilmektedir?
Tedavi semptomlarınıza, yaşınıza, genel sağlığınıza, artritin tipi ve şiddetine göre planlanmaktadır.
Artriti tamamen ortadan kaldıracak bir tedavisi bulunmamakla birlikte gerçekleştirilecek tedavinin amacı genellikle ağrı, iltihabı sınırlamak ve ekleme işlevini geri kazandırmaktır. Tedavi planları hem kısa hem de uzun vadeli yöntemler içerebilir.
Kısa süreli tedaviler şunları içerir:
· İlaçlar. Asetaminofen, aspirin, ibuprofen gibi ağrı kesicileri veya steroid içermeyen diğer anti-enflamatuar ilaçlar ağrı ve iltihaplanma için kısa süreli rahatlama sağlayabilmektedir.
· Sıcak ve soğuk uygulanması. Eklem üzerinde nemli ısı (ılık banyo veya duş) veya kuru ısı (ısıtma yastığı) kullanılarak ağrı hafifletilebilir. Eklem üzerinde soğuk (havluya sarılı buz torbası) uygulanması ise ağrı ve şişlik gibi durumlarda işe yarayabilmektedir.
· Eklemlerin hareketsizleştirilmesi. Atel veya başka ekipmanların kullanılması eklemlerin dinlenmesine yardımcı olmakta ve eklemi daha ileri düze yaralanmalara karşı koruyabilmektedir.
· Masaj. Ağrılı kaslara uygulanacak hafif masaj kasta sıcaklığı ve kan akışını artırabilmektedir.
· Transkutanöz elektriksel sinir stimülasyonu (TENS). TENS cihazı ağrılı bölgedeki sinir uçlarına hafif, elektriksel sinyaller göndererek beyne giden ağrı sinyallerini engelleyebilmekte ve ağrı algısını azaltabilmektedir.
· Akupunktur. Bu yöntemde, vücudun belirli noktalarına yerleştirilen ince iğneler ile sinir sistemi tarafından üretilen doğal ağrı giderici kimyasalların üretimi sağlanılmaktadır. Tedavi, lisanslı bir doktor tarafından gerçekleştirilmektedir .
Uzun süreli tedaviler şunları içerir:
· Antiromatizmal ilaçlar. Antiromatizmal ilaçlar hastalığı yavaşlatabilmekte ve hastalığa bağlı oluşabilecek bağışıklık sistemi problemlerini tedavi edebilmektedir. Metotreksat, hidroksiklorokin, sülfasalazin ve klorambusil gibi ilaçlar bu sınıftadır.
· Kortikosteroidler. Prednizon gibi ağızdan veya enjeksiyon aracılığıyla alınabilen kortikosteroidler iltihap ve şişliği azaltabilmektedir.
· Hyaluronik asit tedavisi. Hyaluronik asik osteoartrit hastalarında hasar gören eklemde miktarı azalan bir eklem sıvısıdır. Semptomları hafifletmek için eklemlere enjekte edilebilmektedir.
· Ameliyat. Etkilenen ekleme bağlı olarak gerçekleştirilebilecek birçok farklı ameliyat türü vardır. Cerrahi seçenekler artroskopi, füzyon, eklem replasmanı gibi seçenekleri içermektedir. Ameliyat sonrası tam iyileşme 6 aya kadar süre alabilmektedir. Ameliyat sonrası gerçekleştirilecek rehabilitasyon programı tedavinin önemli bir parçasıdır.
Artrit tedavisi, aşağıdaki uzmanlık alanlarından elemanları içeren bir takım tarafından yürütülmektedir:
· Ortopedi uzmanı / ortopedi cerrahı
· Romatolog
· Fizik tedavi uzmanı
· Birinci basamak doktoru (aile hekimliği veya dahiliye)
· Rehabilitasyon hemşiresi
· Diyetisyen
· Fizyoterapist
· Psikolog veya psikiyatrist
Artritin olası komplikasyonları nelerdir?
Artrit, eklemlerin zamanla kötüleşmesine neden olduğu için sakatlık, ağrı ve hareket sorunlarına neden olabilir. İlerlemiş hastalık varlığında normal günlük aktivitelerinizi yerine getirirken zorlanabilirsiniz.
Artrit İle Yaşamak
Artritin tedavisi bulunmamaktadır, ancak ağrıyı ve iltihabı azaltarak eklemleri çalışır halde tutmak çok önemlidir. Yaşam kalitenizi artırabilecek yaşam tarzı değişiklikleri hastalığın sizin üzerindeki etkilerini hafifletecektir. Yaşam tarzınızda gerçekleştirebileceğiniz bazı değişiklikler şunları içermektedir:
· Diyet. Fazla kilolar, kalça ve dizler gibi ağırlık taşıyan eklemlere daha fazla baskı uygulamaktadır. Kilo kaybı bu eklemleri rahatlatacaktır.
· Egzersiz yapmak. Yüzme, yürüme, düşük tempoda aerobik egzersizleri gibi aktiviteler eklemlerde ağrı ve sertliği azaltmaya yardımcı olabilmektedir. Germe egzersizleri de eklemlerin esnek kalmasına yardımcı olabilir.
· Aktivite ve dinlenme. Eklemlerinizdeki stresi azaltmak için aktivite ve dinlenme dönemleri planlayın. Aktivite sonrası dinlenme dönemleri eklemlerinizi korumaya ve semptomlarınızı azaltmaya yardımcı olacaktır.
· Yardımcı cihazların kullanımı. Baston, koltuk değneği ve yürüteç gibi araçlar stresi belirli eklemlerden uzak tutacak ve daha dengeli durmanızı sağlayacaktır.
· İlaç kullanımının planlanılması. Bazı anti-inflamatuar ilaçların uzun süreli kullanımı mide kanamasına neden olabilmektedir. Bu riski azaltmak için doktorunuzla ilaç alımı konusunda bir plan oluşturabilirsiniz.
Hastaneye ne zaman gitmeliyim?
Artrit semptomlarınız kötüleşirse veya yeni belirtiler oluşursa doktorunuza ulaşın.
