Alzheimer hastalığı, beynin küçülmesine (atrofi) ve beyin hücrelerinin ölmesine neden olan progresif bir nörolojik bozukluktur. Alzheimer hastalığı bir kişinin bağımsız olarak işlev görme yeteneğini etkileyen düşünme, davranışsal ve sosyal becerilerde sürekli bir düşüş olarak tanımlanabilen demansın en yaygın nedenidir.
Dünya çapında demanslı yaklaşık 50 milyon insanın %60 ila %70'inin Alzheimer hastalığına sahip olduğu tahmin edilmektedir.
Hastalığın erken belirtileri, son olayları veya konuşulanları unutmayı içerir. Hastalık ilerledikçe, Alzheimer hastalığı olan bir kişi ciddi hafıza bozukluğu geliştirecek ve günlük görevleri yerine getirme yeteneğini kaybedecektir.
İlaçlar semptomların ilerlemesini geçici olarak durdurabilir veya yavaşlatabilir. Bu tedaviler bazen Alzheimer hastalığı olan kişilerin işlevini en üst düzeye çıkarmasına ve bir süre bağımsızlığını korumasına yardımcı olabilir. Farklı programlar ve hizmetler, Alzheimer hastalığı olan kişileri ve bakıcılarını desteklemeye yardımcı olabilir.
Alzheimer hastalığını iyileştiren bir tedavi yoktur. Hastalığın ileri evrelerinde, dehidrasyon, yetersiz beslenme veya enfeksiyon gibi ciddi beyin fonksiyonu kaybından kaynaklanan komplikasyonlar ölümle sonuçlanır.
Alzheimer hastalığının kesin nedenleri tam olarak anlaşılamamıştır. Ancak temel düzeyde, beyin proteinleri normal şekilde işlev göremez, bu da beyin hücrelerinin (nöronların) çalışmasını bozar ve bir dizi toksik olayı tetikler. Nöronlar hasar görür, birbirleriyle bağlantılarını kaybederler ve sonunda nöronlar ölürler.
Bilim adamları, çoğu insan için Alzheimer hastalığının, zamanla beyni etkileyen genetik, yaşam tarzı ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonundan kaynaklandığına inanmaktadır.
Vakaların %1'inden daha azında Alzheimer, bir kişinin hastalığı geliştirmesini neredeyse garanti eden spesifik genetik değişikliklerden kaynaklanır. Bu nadir olaylar genellikle hastalığın orta yaşta başlamasına neden olur.
Hasar en sık beynin hafızayı kontrol eden bölgesinde başlar, ancak süreç ilk semptomların ortaya çıkmasından yıllar önce başlar. Nöronların kaybı, beynin diğer bölgelerine yayılır. Hastalığın geç evresinde, beyin önemli ölçüde küçülmüştür.
İleri yaş, Alzheimer hastalığı için bilinen en büyük risk faktörüdür. Alzheimer, normal yaşlanmanın bir parçası değildir, ancak yaşlandıkça Alzheimer hastalığına yakalanma olasılığı artar.
Birinci derece akrabanızda (ebeveyniniz veya kardeşiniz) Alzheimer varsa, Alzheimer geliştirme riskiniz biraz daha yüksektir. Aileler arasında Alzheimer'ın çoğu genetik mekanizması büyük ölçüde açıklanamamıştır ve genetik faktörler muhtemelen karmaşıktır.
Daha iyi anlaşılan bir genetik faktör, apolipoprotein E geninin (APOE) bir formudur. APOE e4 geninin bir varyasyonu, Alzheimer hastalığı riskini artırır. Nüfusun yaklaşık %25 ila %30'u bir APOE e4 aleli taşır, ancak bu gen varyasyonuna sahip herkes hastalığı geliştirmez.
Down sendromlu birçok insan Alzheimer hastalığı geliştirir. Bu muhtemelen 21. kromozomun üç kopyasına ve ardından beta-amiloid oluşumuna yol açan protein için genin üç kopyasına sahip olmakla ilgilidir. Alzheimer'ın belirti ve semptomları, Down sendromlu kişilerde genel popülasyona göre 10 ila 20 yıl daha erken ortaya çıkma eğilimindedir.
Erkekler ve kadınlar arasında çok az risk farkı var gibi görünüyor, ancak genel olarak, genellikle erkeklerden daha uzun yaşadıkları için kadınlarda alzheimer vakaları daha fazla görülmektedir.
Şiddetli kafa travması geçirmiş kişilerde Alzheimer hastalığı riski daha yüksektir. Birkaç büyük çalışma, travmatik beyin hasarı geçiren 50 yaş ve üstü kişilerde demans ve Alzheimer hastalığı riskinin arttığını bulmuştur. Daha şiddetli ve birden fazla tramvası olan kişilerde risk artar. Bazı çalışmalar, tramvadan sonraki ilk altı ay ila iki yıl içinde riskin en yüksek olabileceğini göstermektedir.
Hayvanlar üzerinde yapılan araştırmalar, hava kirliliği parçacıklarının sinir sisteminin dejenerasyonunu hızlandırabileceğini göstermiştir. Ve insan çalışmaları, hava kirliliğine maruz kalmanın - özellikle trafik egzozundan ve yanan odundan - daha büyük bunama riski ile ilişkili olduğunu buldu.
Çok miktarda alkol içmenin beyinde değişikliklere neden olduğu uzun zamandır bilinmektedir. Birkaç büyük çalışma ve inceleme, alkol kullanım bozukluklarının, özellikle erken başlangıçlı demans olmak üzere artan demans riski ile bağlantılı olduğunu bulmuştur.
Araştırmalar, uykuya dalma veya uyku süresinin az olması gibi kötü uyku düzenlerinin Alzheimer hastalığı riskinin artmasıyla ilişkili olduğunu göstermiştir.
Araştırmalar, kalp hastalığı ile ilişkili aynı risk faktörlerinin Alzheimer hastalığı riskini de artırabileceğini göstermiştir. Bu faktörler şunları içerir:
Bu faktörlerin tümü müdahale edilebilen faktörlerdir. Bu nedenle, yaşam tarzı alışkanlıklarını değiştirmek bir dereceye kadar riskinizi azaltabilir. Örneğin, düzenli egzersiz ve meyve ve sebzeler açısından zengin, sağlıklı, az yağlı bir diyet, Alzheimer hastalığına yakalanma riskinin azalmasıyla ilişkilidir.
Alzheimer hastalığı önlenebilir bir durum değildir. Bununla birlikte, Alzheimer riskini azaltmak için bir dizi yaşam tarzı risk faktörü değiştirilebilir. Kanıtlar, diyet, egzersiz ve alışkanlıklardaki değişikliklerin - kardiyovasküler hastalık riskini azaltma adımları - Alzheimer hastalığı ve bunamaya neden olan diğer bozuklukları geliştirme riskinizi de azaltabileceğini göstermektedir. Alzheimer riskini azaltabilecek aynı zamanda kalp açısından da sağlıklı yaşam tarzı seçimleri şunları içerir:
Araştırmalar, yaşamın ilerleyen dönemlerinde korunan düşünme becerilerinin, sosyal etkinliklere katılmak, okumak, dans etmek, masa oyunları oynamak, sanat yaratmak, enstrüman çalmak ve zihinsel ve sosyal katılım gerektiren diğer faaliyetlerin alzheimer geliştirme riskini azalttığını göstermektedir.
Alzheimer hastalığının en önemli belirtisi hafıza kaybıdır. Erken belirtiler, son olayları veya konuşmaları hatırlamada zorluk içerir. Hastalık ilerledikçe hafıza bozuklukları kötüleşir ve diğer semptomlar gelişir.
İlk başta, Alzheimer hastalığı olan bir kişi, bir şeyleri hatırlamakta ve düşüncelerini organize etmekte zorluk çektiğinin farkında olabilir. Bir aile üyesi veya arkadaşın semptomların nasıl kötüleştiğini fark etmesi daha olası olabilir.
Alzheimer hastalığı ile ilişkili beyinde oluşan değişiklikler, aşağıdakilerle ilgili sorunların artmasına neden olur:
Herkes ara sıra hafıza problemleri yaşayabilir, ancak Alzheimer hastalığı ile ilişkili hafıza kaybı sürekli ilerler, kötüleşir, işte veya evde çalışma yeteneğini etkiler.
Alzheimer hastaları aşağıdaki problemleri yaşayabilir:
Alzheimer hastalığı, özellikle sayılar gibi soyut kavramlar hakkında konsantre olma ve düşünme zorluğuna neden olur.
Aynı anda birden fazla iş yapmaları özellikle zordur ve finansmanı yönetmek ve faturaları zamanında ödemek hastalar için zor olabilir. Hastalığın ileri zamanlarında Alzheimer'lı bir kişi sayıları tanıyamayabilir.
Alzheimer, günlük durumlarda makul kararlar ve yargılar verme yeteneğinde bir düşüşe neden olur. Örneğin, bir kişi sosyal etkileşimlerde yetersiz veya karakteristik olmayan seçimler yapabilir veya hava durumuna uygun olmayan giysiler giyebilir. Ocakta yanan yiyecekler gibi günlük sorunlara etkili bir şekilde yanıt vermeleri de daha zor olabilir.
Bir yemeği planlamak ve pişirmek ya da favori bir oyunu oynamak gibi sıralı adımlar gerektiren ve bir zamanlar rutin olan aktiviteler, hastalık ilerledikçe bir zorluk haline gelir. Sonunda, ilerlemiş Alzheimer'lı insanlar genellikle giyinme ve banyo yapma gibi temel görevleri nasıl yapacaklarını unuturlar.
Alzheimer hastalığında meydana gelen beyin değişiklikleri ruh hallerini ve davranışları etkileyebilir. Sorunlar aşağıdakileri içerebilir:
Tedavi edilebilir durumlar da dahil olmak üzere bir dizi durum, hafıza kaybı veya diğer demans semptomlarına neden olabilir. Hafızanız veya diğer düşünme becerilerinizle ilgili endişeleriniz varsa, kapsamlı bir değerlendirme ve teşhis için doktorunuzla konuşun.
Bir aile üyesinde veya arkadaşınızda gözlemlediğiniz düşünme becerileri konusunda endişeleriniz varsa, endişeleriniz hakkında o kişi ile konuşun ve birlikte bir doktor randevusuna gitmeyi teklif edin.
Alzheimer hastalığı tanısının önemli bir parçası, semptomlarınızı açıklayabilmenin yanı sıra yakın bir aile üyesinden veya arkadaşınızdan semptomlar ve bunların günlük yaşam üzerindeki etkileri hakkında bir bakış açısına sahip olmayı içerir. Ek olarak, Alzheimer hastalığı teşhisi, doktorunuzun hafıza ve düşünme becerilerini değerlendirmek için uyguladığı testlere dayanır.
Laboratuvar ve görüntüleme testleri diğer olası nedenleri ekarte edebilir veya doktorun bunama semptomlarına neden olan hastalığı daha iyi tanımlamasına yardımcı olabilir.
Ancak Alzheimer hastalığı ancak ölümden sonra, beynin mikroskobik incelemesi karakteristik plakları ve düğümleri ortaya çıkardığında kesin olarak teşhis edilir.
İlk muayenenizde doktorunuz hafızadaki veya diğer düşünme becerilerindeki değişiklikleri anlamak için muhtemelen aşağıdaki birkaç soruyu soracaktır. Doktorunuz şunları sorabilir:
Alzheimer tanısı için muhtemelen aşağıdaki testler istenilecektir:
Doktorunuz bir fizik muayene yapacak ve muhtemelen aşağıdakileri test ederek genel nörolojik sağlığı değerlendirecektir:
Kan testleri, doktorunuzun tiroid bozukluğu veya vitamin eksiklikleri gibi hafıza kaybı ve kafa karışıklığının diğer olası nedenlerini ekarte etmesine yardımcı olabilir.
Doktorunuz, hafıza ve diğer düşünme becerilerini değerlendirmek için size kısa bir zihinsel durum testi verebilir. Nöropsikolojik testlerin daha uzun biçimleri, benzer yaş ve eğitim düzeyindeki insanlarla karşılaştırıldığında zihinsel işlev hakkında ek ayrıntılar sağlayabilir. Bu testler bir teşhis koymaya yardımcı olabilir ve gelecekte semptomların ilerlemesini izlemek için bir başlangıç noktası olarak hizmet edebilir.
Beynin görüntülemesi artık esas olarak Alzheimer hastalığı dışındaki durumlarla ilgili – felç, travma veya tümör gibi – bilişsel değişikliğe neden olabilen gözle görülür anormallikleri saptamak için kullanılıyor. Şu anda başlıca tıp merkezlerinde veya klinik deneylerde kullanılan yeni görüntüleme uygulamaları, doktorların Alzheimer'ın neden olduğu belirli beyin değişikliklerini tespit etmesine olanak sağlayabilir.
Beyin yapılarının görüntülenmesi şunları içerir:
Pozitron emisyon tomografisi (PET) ile hastalık ilerleyişinin görüntülenmesi yapılabilmektedir. PET taraması sırasında, beyindeki belirli bir özelliği ortaya çıkarmak için kana düşük seviyeli bir radyoaktif izleyici enjekte edilir.
Alzheimer'ın neden olduğu hafıza ve dil kaybı, muhakeme bozukluğu ve diğer bilişsel değişiklikler, diğer sağlık durumlarının tedavisini zorlaştırabilir. Alzheimer hastalığı olan bir kişi şunları yapamayabilir:
Alzheimer hastalığı son aşamalarına doğru ilerledikçe beyindeki değişiklikler yutma, denge, bağırsak ve mesane kontrolü gibi fiziksel fonksiyonları etkilemeye başlar. Bu etkiler, aşağıdakiler gibi ek sağlık sorunlarına karşı savunmasızlığı artırabilir:
Mevcut Alzheimer ilaçları, hafıza semptomları ve diğer bilişsel değişikliklerin rahatlatılmasına bir süreliğine yardımcı olabilir. Bilişsel semptomları tedavi etmek için şu anda iki tür ilaç kullanılmaktadır:
Bazen Alzheimer hastalığı ile ilişkili davranışsal semptomların kontrolüne yardımcı olmak için antidepresanlar gibi başka ilaçlar da reçete edilebilir.
Yaşam durumunu Alzheimer hastalığı olan bir kişinin ihtiyaçlarına göre uyarlamak, herhangi bir tedavi planının önemli bir parçasıdır. Alzheimer'lı biri için rutin alışkanlıkları oluşturmak ve güçlendirmek ve hafıza gerektiren görevleri en aza indirmek hayatı çok daha kolaylaştırabilir.
Bir kişinin kendini iyi hissetmesini ve işlevlerini sürdürme yeteneğini desteklemek için şu adımları atabilirsiniz:
Çeşitli bitkisel ilaçlar, vitaminler ve diğer takviyeler, bilişsel sağlığı destekleyebilecek veya Alzheimer'ı önleyebilecek veya geciktirebilecek müstahzarlar olarak yaygın şekilde tanıtılmaktadır. Klinik deneyler, bu ek ilaçların etkisini tam olarak kanıtlayamamaktadır.
Son zamanlarda incelenen tedavilerden bazıları şunlardır:
Sağlıklı yaşam tarzı seçimleri genel sağlığı iyileştirir ve bilişsel sağlığın korunmasında rol oynayabilir.
Düzenli egzersiz, bir tedavi planının önemli bir parçasıdır. Günlük yürüyüş gibi aktiviteler, ruh halini iyileştirmeye ve eklem, kas ve kalp sağlığını korumaya yardımcı olabilir. Egzersiz aynı zamanda dinlendirici bir uykuyu teşvik edebilir ve kabızlığı önleyebilir.
Yürüme güçlüğü çeken Alzheimer hastaları, sabit bir bisiklet kullanabilir, elastik bantlarla gerilme egzersizleri veya sandalye egzersizlerine yapabilir.
Alzheimer hastaları yemek yemeyi unutabilir, yemek hazırlamaya olan ilgilerini kaybedebilir veya sağlıklı bir besin kombinasyonunu yemeyebilir. Ayrıca yeterince sıvı içmeyi unutarak dehidrasyon ve kabızlık yaşayabilir.
Alzheimer hastalarına aşağıdaki beslenme seçeneklerini sunun:
Sosyal etkileşimler ve etkinlikler, korunan yetenek ve becerileri destekleyebilir. Anlamlı ve eğlenceli şeyler yapmak Alzheimer hastalığı olan bir kişinin genel iyiliği için önemlidir. Bunlar şunları içerebilir: